7 suplementów diety na zdrowe serce

Najlepszym lekarstwem na zdrowe serce jest ruch i odpowiednie odżywianie się. Czasami jednak warto jest wspomóc nasz organizm i uzupełnić codzienną dietę o suplementy, których działanie zostało potwierdzone w badaniach naukowych. Jednakże pamiętajcie, aby zachować zdrowy rozsądek i umiar w ich stosowaniu oraz dobrać je odpowiednio do własnych potrzeb.

Choroby serca i układu krążenia są główną przyczyną zgonów w większości krajów na świecie. Starzejące się populacje w krajach wysokorozwiniętych, niezdrowy “kanapowy” styl życia, wysokoprzetworzona, wysoko-kaloryczna i bogata w tłuszcze dieta, otyłość, cukrzyca oraz brak aktywności fizycznej przyczyniają się do takiego stanu rzeczy [4]. Jednakże, stopniowy wzrost świadomości społecznej, rozwój medycyny i zwiększenie dostępu do nowoczesnego leczenia w ostatnich 2 dekadach zmniejszyły względne wskaźniki śmiertelności z powodu chorób układu krążenia [5].

Choroba niedokrwienna serca i udary będące rezultatem zmian miażdżycowych w tętnicach stanowią 60% wszystkich zgonów wynikających z chorób układu krążenia [4].

Jak zapobiegać chorobom serca?

Wbrew powszechnemu mniemaniu, choroba miażdżycowa zaczyna rozwijać się już nawet u młodych osób, co wykazały badania przeprowadzone na młodych (średnia wieku to 22 lata) amerykańskich żołnierzach. Okazało się, że ponad 77% żołnierzy poległych w Korei [52] i prawie 45% tych, którzy zginęli w Wietnamie [53] miało objawy choroby miażdżycowej. Co więcej pasma tłuszczowo-lipidowe, będące pierwszym symptomem choroby znajdowane są nawet u dzieci i nastolatków co zostało potwierdzone w badaniu PDAY przeprowadzonym w latach 80-tych przez profesora Wissler’a z Uniwersytetu w Chicago[1].

Dlatego też, ważne jest aby zapobiegać chorobom serca poprzez stopniowe budowanie świadomości społecznej i edukacji zaczynając już u dzieci w wieku szkolnym. Gdyby wyeliminować główne czynniki ryzyka m.in. palenie, cukrzycę, otyłość, nadciśnienie, oraz wysoki cholesterol, a od najmłodszych lat prowadzić aktywny i zdrowy tryb życia, to można byłoby zapobiec nawet 90% zawałów serca [1]. Już dzisiaj istnieją badania pokazujące, że brak głównych czynników ryzyka (m.in. palenie papierosów, otyłość, brak aktywności fizycznej, cukrzyca itp.) u osób po 50 roku życia, zmniejsza prawdopodobieństwo rozwoju w trakcie życia choroby miażdżycowej serca o prawie 90% [51].

Aktywność fizyczna jest udowodnionym czynnikiem zapobiegającym rozwojowi chorób serca. Nawet niezbyt intensywny ale regularny jogging jest w stanie pomóc [7][8][9]. Bieganie 5-10 min dziennie z prędkością większą niż 10 km/h jest w stanie obniżyć ryzyko śmierci w wyniku choroby serca nawet o 45% [7].

Odpowiednia dieta jest kolejnym niezbędnym elementem zdrowego życia. Częstsze spożywanie warzyw i owoców zmniejsza życiowe ryzyko śmierci w wyniku zawału. Każda dodatkowa porcja dziennie o 4%, aż do maksymalnie 20% przy 5 porcjach zjedzonych w ciągu dnia [2]. Również stosowanie się do tzw. diety śródziemnomorskiej przyczynia się do zmniejszenia śmiertelności aż o 9% [2].

Niestety, w naszym coraz szybszym życiu, często nie mamy czasu na stosowanie się do tych zaleceń. Praca, dom, rodzina, praca… I tak w kółko. Większość czasu spędzamy siedząc w fotelu przy biurku, a nasz jedyny wysiłek to przejście się od samochodu do biura. W pogoni za karierą, zdarza się, że zdrowie schodzi na drugi plan i zanim się zorientujesz może być już zbyt późno. Dlatego też czasami warto wspomóc się odpowiednio dobranymi suplementami diety. Pamiętaj nie są one w stanie zastąpić zdrowej i pełnowartościowej diety, ale faktycznie, niektóre z nich mają naukowo udowodnione działanie i są w stanie pomóc.

7 suplementów diety na zdrowe serce

Oto 7 suplementów, których zażywanie może pomóc Ci utrzymać zdrowe serce. Oczywiście nie powinieneś zażywać wszystkich na raz. Najlepiej wybierz 1, 2 lub maksymalnie 3 suplementy, które będą dla Ciebie odpowiednie.

Pamiętaj również, że jeżeli chorujesz na jakiekolwiek choroby lub bierzesz jakiekolwiek leki, przed rozpoczęciem suplementacji zapytaj się lekarza lub farmaceuty o potencjalne interakcje.

1. Koenzym Q10

Czosnek

Koenzym Q10 (CoQ10) albo ubichinon to koenzym znajdujący się głównie w mitochondriach wszystkich komórek organizmów eukariotycznych i biorący udział w procesie oddychania komórkowego i generowania energii w formie adenozynotrójfosforanu (ATP). Największe ilości CoQ10 znajdują się w komórkach mających duże zapotrzebowanie energetyczne t.j. kardiomiocytach (komórkach mięśnia sercowego), hepatocytach (komórkach wątroby) oraz w komórkach nerkowych i mięśni szkieletowych [60]. CoQ10 jest jedynym rozpuszczalnym w tłuszczach antyoksydantem wytwarzanym przez organizm ludzki. Skutecznie zapobiega oksydacji lipidów, białek oraz DNA [61]. Ubichinon jest prawdopodobnie jednym z najlepiej zbadanych suplementów o korzystnym wpływie na układ krążenia.

Niestety, wraz z wiekiem spada stężenie CoQ10 w komórkach człowieka, przez co zmniejsza się ochronna funkcja tej substancji [62] co może przyczyniać się do rozwoju schorzeń związanych z procesem starzenia, w tym również chorób układu krążenia [61].

Swedzkie badanie przeprowadzone na populacji starszych osób wykazało, że suplementacja ubichinonu wraz z selenem zmniejsza śmiertelność z powodu chorób układu krążenia o ponad 50%. Ochotnicy zażywali suplementy przez okres 4 lat, a obserwacja tej grupy trwała 10 lat. Okazało się, że efekt kardioprotekcyjny utrzymał się nawet po zaprzestaniu suplementacji. Z kolei, meta-analiza 16 artykułów naukowych wykazała, że CoQ10 zapobiegł przebudowie lewej komory serca u osób z niewydolnością serca i przyczynił się do zmniejszenia śmiertelności w porównaniu do grupy placebo [54].

Koenzym Q10 obniża ciśnienie krwi [56] oraz poprawia funkcję śródbłonka naczyniowego głównie poprzez zwiększenie biodostępności NO, obniżenie stresu oksydacyjny, głównie poprzez hamowanie oksydacji LDL oraz zmniejszenie stanów zapalnych w naczyniach. Co więcej CoQ10 wpływa na zmniejszenie ilość nadtlenków lipidów w zmianach miażdżycowych. Dzięki temu ma zastosowanie w zapobieganiu i wspomaganiu leczenia choroby miażdżycowej [56][59].

Suplementacja koenzymu Q10 jest szczególnie zalecana osobom z podwyższonym ryzykiem choroby układu krążenia, u osób po zawale lub z przewlekłą niewydolnością serca [57][58]. U osób tych ubichinon jest w stanie zwiększyć wydolność serca m.in. poprzez poprawę frakcji wyrzutowej (EF) [57][58], objętości skurczowej (SV) i innych parametrów takich jak wskaźnik sercowy (CI) oraz EDVI [58].

Zalecane dawki koenzymu Q10 to od 50mg – 300mg dziennie. Pamiętaj, aby zapytać się swojego lekarza lub farmaceuty o możliwe interakcje z innymi zażywanymi lekami [59]. Koenzym Q10 dostępny jest w formie ubichinonu lub ubichinolu, który charakteryzuje się większą biodostępnością.

2. Resweratrol

Czosnek

Występuje naturalnie w wielu roślinach, w dużych ilościach w skórkach winogron (głównie czarne i czerwone odmiany), w owocach jagodowych np morwie, żurawinie, borówkach, czarnych jagodach i w wielu innych. W naszej diecie, źródłem resweratrolu są również wina czerwone [22][23]. To właśnie działaniu resweratrolu z wina przypisywano zjawisko tzw. francuskiego paradoksu czyli relatywnie niskiej śmiertelności z powodu chorób układu krążenia przy diecie bogatej w mięso i tłuszcze m.in. z serów i masła [24].

Resweratrolowi przypisuje się działanie obniżające ciśnienie krwi, przeciwzapalne i poprawiające funkcję śródbłonka naczyniowego przez co zmniejsza się ryzyko choroby miażdżycowej i jej ewentualnych powikłań [25][26][27].

Aby skorzystać z dobrodziejstw płynących ze spożywania resweratrolu należałoby wypić, w zależności od rodzaju, od 4 do 50 litrów czerwonego wina dziennie [28]. Na szczęście na rynku znajdziesz suplementy diety, które możesz zażywać w dawce około 200mg dziennie. Zażywanie resweratrolu [50] razem z kwercetyną [50] wzajemnie wzmacnia działanie obydwu substancji.

Więcej na temat resweratrolu dowiesz się tutaj.

3. Kwercetyna

Czosnek

Kwercetyna to związek organiczny, flawonoid pochodzenia roślinnego, o właściwościach leczniczych i wspomagających organizm. Występuje powszechnie w wielu owocach, warzywach i ziołach, m.in. w kaparach, cebuli oraz ciemnych winogronach. Wykazuje szereg prozdrowotnych właściwości m.in. antyoksydacyjnych, przeciwzapalnych, regulujących działanie układu odpornościowego oraz wspomagających układ krążenia.

Wspomaga układ krążenia i zmniejsza ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, głównie wpływa na poprawę funkcji śródbłonka naczyniowego, obniżenie ciśnienia tętniczego i obniżenie ryzyka powikłań chorób sercowo-naczyniowych. Niektóre badania wykazały również obniżenie cholesterolu (LDL) oraz trójglicerydów u osób zażywających kwercetynę [34]-[38].

Choć kwercetyna występuje w wielu owocach i warzywach spożywanych na codzień, bez stosowania suplementów diety trudno jest osiągnąć dawkę terapeutyczną. Stosowane w badaniach dawki oscylowały w granicach 500mg-2g dziennie. Zażywanie kwercetyny [50] razem z resweratrolem [50] wzajemnie wzmacnia działanie obu substancji.

Więcej na temat kwercetyny dowiesz się tutaj.

4. Czosnek

Czosnek

Czosnek jest warzywem o uznanych właściwościach prozdrowotnych i terapeutycznych. Stosowany od ponad 5000 lat, jest jednym z najstarszych środków stosowanych w medycynie do leczenia różnych chorób [10]. Obecnie wykorzystywany głównie jako przyprawa w kuchni oraz suplement diety.

Czosnek hamuje wydzielanie konwertazy angiotensyny, zwiększa produkcję H2S, aktywuje szlaki sygnałowe NO oraz kanały potasowych co prowadzi do relaksacji naczyń i obniżenia ciśnienia krwi [10][12][13][15]-[18]. Dodatkowo wpływa pozytywnie na panel lipidowy. Powoduje obniżenie poziomu cholesterolu LDL oraz podwyższenie HDL [20][21]. Przez to zmniejsza się ryzyko rozwoju choroby miażdżycowej i zawału serca [19].

Jedz zmiażdżone 2-3 ząbki czosnku dziennie lub skorzystaj z dostępnych na rynku suplementów diety – najlepiej dojrzewającego ekstraktu z czosnku. Wtedy zastosuj dawkę około 1g ekstraktu czosnku dziennie, najlepiej w dawkach podzielonych zażywanych po głównych posiłkach.

Więcej na temat czosnku dowiesz się tutaj.

5. Spirulina

Czosnek

Spirulina, to tak naprawdę, kilka różnych gatunków samożywnych cyjanobakterii. Jako suplement diety lub składnik żywności, jest dostępna w postaci proszku, tabletek i płatków. Jest doskonałym źródłem białka, witamin i minerałów. Spirulina wspomaga układ krążenia, obniża cholesterol oraz może być wykorzystywana w przebiegu leczenia cukrzycy jako suplement wspomagający kontrolę glikemii oraz zmniejszający insulinooporność.

Najwięcej badań na temat spiruliny dotyczy jej właściwości obniżających poziom cholesterolu i trójglicerydów [43][44][45]. Suplement ten również obniża ciśnienie krwi, głównie poprzez inhibicję konwertazy angiotensyny (ACE) oraz poprzez stymulację śródbłonkowej syntazy tlenku azotu (eNOS) i produkcji NO co skutkuje relaksacją naczyń krwionośnych [46][47][48].

Spirulinę dostaniesz w formie proszku, tabletek lub płatków. Stosowane w badaniach dawki oscylowały w granicach 1g – 8g dziennie i wydaje się, że spożywanie większej ilości spiruliny nie przekłada się na dodatkowe korzyści zdrowotne [50].

Kupując spirulinę, zwracaj szczególną uwagę na kraj pochodzenia oraz producenta, gdyż zdarzają się partie skażone toksynami sinicowymi (mikrocystynami) oraz metalami ciężkimi [48].

Więcej na temat spiruliny dowiesz się tutaj.

6. Nattokinaza

Czosnek

Nattokinaza to enzym wytwarzany przez bakterie Bacillus subtilis natto, które wykorzystywane są do produkcji japońskiego specjału “natto” czyli sfermentowanej soi. Nattokinaza obniża ciśnienie krwi oraz wykazuje silne właściwości przeciwzakrzepowe i rozrzedzające krew, przez co może być stosowana w profilaktyce wielu chorób układu krążenia, w tym zawałów serca, choroby miażdżycowej, oraz udarów [39][40][41].

Jedynym naturalnym źródłem nattokinazy jest natto, które można kupić w sklepach z azjatycką żywnością. Niestety ze względu na bardzo mocny zapach i kleistą konsystencję specjał ten rzadko gości na naszych stołach, a szkoda bo jest bardzo zdrowy, gdyż zawiera bakterie probiotyczne, witaminy K1 i K2 oraz m.in. wapń, żelazo, magnez, cynk i selen [42]. Możesz również zażywać nattokinazę w formie suplementów diety w dawce 2 x 2000FU (2x100mg) dziennie [40].

Ze względu na działanie przeciwzakrzepowe i rozrzedzające krew nattokinazy nie należy łączyć z lekami i suplementami o podobnym działaniu np. warfaryną, aspiryną.

Więcej na temat nattokinazy dowiesz się tutaj.

7. Magnez

Czosnek

Magnez jest pierwiastkiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka i biorącym udział w wielu procesach biochemicznych. Pomimo występowania w wielu pokarmach, jego niedobory są dosyć częste i wynikają głównie z wysokiego stopnia przetworzenia spożywanej na codzień żywności w krajach rozwiniętych [29][30].

Zakłócenie gospodarki magnezowej, a w szczególności niedobór, może wpływać na pobudliwość komórek mięśnia sercowego oraz powodować arytmię, niewydolność serca, częstoskurcz komorowy typu torsade de pointes, migotanie przedsionków [32], wydłużenie odstępu QT, i inne dolegliwości, które mogą doprowadzić do nagłej śmierci sercowej [31][32]. Zażywanie magnezu może obniżyć ciśnienie krwi, w szczególności u osób z nadciśnieniem [32]

W celu zapewnienia organizmowi odpowiedniej ilości magnezu zaleca się jego suplementację w dawce od 240mg – 480mg [33], najlepiej w formie łatwo rozpuszczalnej np. cytrynian magnezu.

Więcej na temat magnezu dowiesz się tutaj.

Referencje, przegląd piśmiennictwa i badań naukowych

[1] McGill, H. C., McMahan, C. A., & Gidding, S. S. (2008). Preventing heart disease in the 21st century. Circulation, 117(9), 1216-1227.

[2] Wang, X., Ouyang, Y., Liu, J., Zhu, M., Zhao, G., Bao, W., & Hu, F. B. (2014). Fruit and vegetable consumption and mortality from all causes, cardiovascular disease, and cancer: systematic review and dose-response meta-analysis of prospective cohort studies. Bmj, 349, g4490.

[3] Eckel, R. H., Jakicic, J. M., Ard, J. D., De Jesus, J. M., Miller, N. H., Hubbard, V. S., … & Nonas, C. A. (2014). 2013 AHA/ACC guideline on lifestyle management to reduce cardiovascular risk: a report of the American College of Cardiology/American Heart Association Task Force on Practice Guidelines. Journal of the American College of Cardiology, 63(25 Part B), 2960-2984.

[4] Health at a Glance: Europe 2016 State of Health in the EU Cycle © OECD/European Union 2016 oecd.org

[5] Roth, G. A., Forouzanfar, M. H., Moran, A. E., Barber, R., Nguyen, G., Feigin, V. L., … & Murray, C. J. (2015). Demographic and epidemiologic drivers of global cardiovascular mortality. New England Journal of Medicine, 372(14), 1333-1341.

[6] Sofi, F., Cesari, F., Abbate, R., Gensini, G. F., & Casini, A. (2008). Adherence to Mediterranean diet and health status: meta-analysis. Bmj, 337, a1344.

[7] Lee, D. C., Pate, R. R., Lavie, C. J., Sui, X., Church, T. S., & Blair, S. N. (2014). Leisure-time running reduces all-cause and cardiovascular mortality risk. Journal of the American College of Cardiology, 64(5), 472-481.

[8] Schnohr, P., O’Keefe, J. H., Marott, J. L., Lange, P., & Jensen, G. B. (2015). Dose of jogging and long-term mortality: the Copenhagen City Heart Study. Journal of the American College of Cardiology, 65(5), 411-419.

[9] Myers, J., McAuley, P., Lavie, C. J., Despres, J. P., Arena, R., & Kokkinos, P. (2015). Physical activity and cardiorespiratory fitness as major markers of cardiovascular risk: their independent and interwoven importance to health status. Progress in cardiovascular diseases, 57(4), 306-314.

[10] Ried, K., & Fakler, P. (2014). Potential of garlic (Allium sativum) in lowering high blood pressure: mechanisms of action and clinical relevance. Integrated blood pressure control, 7, 71.

[11] Das, I., Khan, N. S., & Sooranna, S. R. (1995). Potent activation of nitric oxide synthase by garlic: a basis for its therapeutic applications. Current medical research and opinion, 13(5), 257-263.

[12] Ried, K., & Fakler, P. (2014). Potential of garlic (Allium sativum) in lowering high blood pressure: mechanisms of action and clinical relevance. Integrated blood pressure control, 7, 71.

[13] Morihara, N., Sumioka, I., Moriguchi, T., Uda, N., & Kyo, E. (2002). Aged garlic extract enhances production of nitric oxide. Life sciences, 71(5), 509-517.

[14] Rivlin, R. S. (2001). Historical perspective on the use of garlic. The Journal of nutrition, 131(3), 951S-954S.

[15] Sharifi AM, Darabi R, Akbarloo N. (2003) Investigation of antihypertensive mechanism of garlic in 2K1C hypertensive rat. J Ethnopharmacol.;86(2–3):219–224.

[16] Benavides GA, Squadrito GL, Mills RW, et al. (2007) Hydrogen sulfide mediates the vasoactivity of garlic. Proc Natl Acad Sci U S A.;104(46):17977–17982.

[17] Shouk R, Abdou A, Shetty K, Sarkar D, Eid A. (2014) Mechanisms underlying the antihypertensive effects of garlic bioactives. Nutr Res.;34:106–115.

[18] Bhattacharyya, M., Girish, G. V., Karmohapatra, S. K., Samad, S. A., & Sinha, A. K. (2007). Systemic production of IFN-α by garlic (Allium sativum) in humans. Journal of Interferon & Cytokine Research, 27(5), 377-382.

[19] Lewington, S., Whitlock, G., Clarke, R., Sherliker, P., Emberson, J., Halsey, J., … & Collins, R. (2008). Blood cholesterol and vascular mortality by age, sex, and blood pressure: a meta-analysis of individual data from 61 prospective studies with 55000 vascular deaths (vol 370, pg 1829, 2007). Lancet, 372(9635), 292-292.

[20] Ried, K. (2016). Garlic lowers blood pressure in hypertensive individuals, regulates serum cholesterol, and stimulates immunity: an updated meta-analysis and review. The Journal of nutrition, 146(2), 389S-396S.

[21] Ried, K., Toben, C., & Fakler, P. (2013). Effect of garlic on serum lipids: an updated meta-analysis. Nutrition reviews, 71(5), 282-299

[22] Kopec, A., Piatkowska, E., Leszczynska, T., & Biezanowska-Kopec, R. (2011). Prozdrowotne właściwości resweratrolu. Żywność Nauka Technologia Jakość, 18(5).

[23] Stervbo U., Vang O., Bonnesen Ch.: A review of the content of the putative chemopreventive phyto-alexin resveratrol in red wine. Food Chem., 2007, 2 (101), 449-457.

[24] Berman, A. Y., Motechin, R. A., Wiesenfeld, M. Y., & Holz, M. K. (2017). The therapeutic potential of resveratrol: a review of clinical trials. NPJ precision oncology, 1. Chicago

[25] Bhatt, J. K., Thomas, S., & Nanjan, M. J. (2012). Resveratrol supplementation improves glycemic control in type 2 diabetes mellitus. Nutrition research, 32(7), 537-541.Chicago

[26] Movahed, A., Nabipour, I., Lieben Louis, X., Thandapilly, S. J., Yu, L., Kalantarhormozi, M., … & Netticadan, T. (2013). Antihyperglycemic effects of short term resveratrol supplementation in type 2 diabetic patients. Evidence-Based complementary and alternative medicine, 2013.

[27] Agarwal, B., Campen, M. J., Channell, M. M., Wherry, S. J., Varamini, B., Davis, J. G., … & Smoliga, J. M. (2013). Resveratrol for primary prevention of atherosclerosis: clinical trial evidence for improved gene expression in vascular endothelium. International journal of cardiology, 166(1), 246.

[28] Bavaresco, L., Lucini, L., Busconi, M., Flamini, R., & De Rosso, M. (2016). Wine Resveratrol: From the Ground Up. Nutrients, 8(4), 222.

[29] Gröber, U., Schmidt, J., & Kisters, K. (2015). Magnesium in prevention and therapy. Nutrients, 7(9), 8199-8226. Chicago

[30] Moshfegh, A.; Goldman, J.; Ahuja, J.; Rhodes, D.; LaComb, R. What We Eat in America, NHANES 2005–2006: Usual Nutrient Intakes from Food and Water

[31] Romani, A. M. (2013). Magnesium in health and disease. In Interrelations between essential metal ions and human diseases (pp. 49-79). Springer Netherlands.

[32] Adamopoulos, C., Pitt, B., Sui, X., Love, T. E., Zannad, F., & Ahmed, A. (2009). Low serum magnesium and cardiovascular mortality in chronic heart failure: a propensity-matched study. International journal of cardiology, 136(3), 270-277..

[33] von Ehrlich, B., Barbagallo, M., Classen, H. G., Guerrero-Romero, F., Mooren, F. C., Rodriguez-Moran, M., … & Kisters, K. (2014). The Significance of Magnesium in Insulin Resistance, Metabolic Syndrome and Diabetes–Recommendations of the Association of Magnesium Research e. V. Diabetologie und Stoffwechsel, 9(02), 96-100.

[34] Arai, Y., Watanabe, S., Kimira, M., Shimoi, K., Mochizuki, R., & Kinae, N. (2000). Dietary intakes of flavonols, flavones and isoflavones by Japanese women and the inverse correlation between quercetin intake and plasma LDL cholesterol concentration. The Journal of nutrition, 130(9), 2243-2250.

[35] Edwards, R., L., Lyon, T., Litwin, S.E., Rabovsky, A., Symons, J.D., Jalili, T., 2007. Quercetin reduces blood pressure in hypertensive subjects. J. Nutr. 137, 2405–2411.

[36] Perez-Vizcaino, F., Duarte, J., & Andriantsitohaina, R. (2006). Endothelial function and cardiovascular disease: effects of quercetin and wine polyphenols. Free radical research, 40(10), 1054-1065.

[37] Perez-Vizcaino, F., Duarte, J., Jimenez, R., Santos-Buelga, C., & Osuna, A. (2009). Antihypertensive effects of the flavonoid quercetin. Pharmacological Reports, 61(1), 67-75.Perez-Vizcaino, F., Duarte, J., Jimenez, R., Santos-Buelga, C., & Osuna, A. (2009). Antihypertensive effects of the flavonoid quercetin. Pharmacological Reports, 61(1), 67-75.Chicago

[38] Sahebkar, A. (2017). Effects of quercetin supplementation on lipid profile: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Critical reviews in food science and nutrition, 57(4), 666-676.

[39] Nagata, C., Wada, K., Tamura, T., Konishi, K., Goto, Y., Koda, S., … & Nakamura, K. (2017). Dietary soy and natto intake and cardiovascular disease mortality in Japanese adults: The Takayama study. The American journal of clinical nutrition, 105(2), 426-431.[11] Kurosawa Y, Nirengi S, Homma T, Esaki K, Ohta M, et al.

[40] Weng, Y., Yao, J., Sparks, S., & Wang, K. Y. (2017). Nattokinase: An Oral Antithrombotic Agent for the Prevention of Cardiovascular Disease. International journal of molecular sciences, 18(3), 523.

[41] Jensen, G. S., Lenninger, M., Ero, M. P., & Benson, K. F. (2016). Consumption of nattokinase is associated with reduced blood pressure and von Willebrand factor, a cardiovascular risk marker: Results from a randomized, double-blind, placebo-controlled, multicenter North American clinical trial. Integrated blood pressure control, 9, 95.

[42] Selvam R1, Maheswari P, Kavitha P, Ravichandran M, Sas B, Ramchand CN. Effect of Bacillus subtilis PB6, a natural probiotic on colon mucosal inflammation and plasma cytokines levels in inflammatory bowel disease. Indian J Biochem Biophys. 2009 Feb;46(1):79-85.

[43] Mani UV, Desai S, Iyer UM: Studies on the long-term effect of spirulina supplementation on serum lipid profile and glycated proteins in NIDDM patients. J Nutraceut Funct Med Foods 2000;2:25–32.

[44] Nakaya, N., Homma, Y., & Goto, Y. (1988). Cholesterol lowering effect of spirulina. Nutrition Reports International.

[45] Ramamurthy A, Premakumari S. (1996) Effect of supplementation of Spirulina on hypercholesterolemic patients. J Food Sci Technol. 1996;33(2):124–8.

[46] Miczke, A., Szulińska, M., Hansdorfer-Korzon, R., Kręgielska-Narożna, M., Suliburska, J., Walkowiak, J., & Bogdański, P. (2016). Effects of spirulina consumption on body weight, blood pressure, and endothelial function in overweight hypertensive Caucasians: a double blind, placebo-controlled, randomized trial. Eur Rev Med Pharmacol Sci, 20(1), 150-6.

[47] Ichimura, M., Kato, S., Tsuneyama, K., Matsutake, S., Kamogawa, M., Hirao, E., … & Omagari, K. (2013). Phycocyanin prevents hypertension and low serum adiponectin level in a rat model of metabolic syndrome. Nutrition research, 33(5), 397-405.

[48] Alameda, M. T., Ruiz, M., Villalpando, D. M., Verdasco-Martín, C. M., Plaza, I., Otero, C., & Ferrer, M. (2017). Spirulina Extracts Improve Vascular Function of Arteries with Vascular Damage. The FASEB Journal, 31(1 Supplement), 1017-6.

[48] Belay, Amha (2008). „Spirulina (Arthrospira): Production and Quality Assurance”. Spirulina in Human Nutrition and Health, CRC Press: 1–25.

[49] Chamorro-Cevallos, G.; Barron, B.L.; Vasquez-Sanchez, J. (2008). Gershwin, M.E., ed. „Toxicologic Studies and Antitoxic Properties of Spirulina”. Spirulina in Human Nutrition and Health. CRC Press.

[50] examine.com (2017) Spirulina. Accessed on 17 December 2017. https://examine.com/supplements/spirulina/#summary4

[51] Lloyd-Jones, D. M., Leip, E. P., Larson, M. G., d’Agostino, R. B., Beiser, A., Wilson, P. W., … & Levy, D. (2006). Prediction of lifetime risk for cardiovascular disease by risk factor burden at 50 years of age. Circulation, 113(6), 791-798.

[52] Enos, W. F., Holmes, R. H., & Beyer, J. (1953). Coronary disease among United States soldiers killed in action in Korea: preliminary report. Journal of the American Medical Association, 152(12), 1090-1093.

[53] McNamara, J. J., Molot, M. A., Stremple, J. F., & Cutting, R. T. (1971). Coronary artery disease in combat casualties in Vietnam. Jama, 216(7), 1185-1187.

[54] Trongtorsak, A., Kongnatthasate, K., Susantitaphong, P., Kittipibul, V., & Ariyachaipanich, A. (2017). EFFECT OF COENZYME Q10 ON LEFT VENTRICULAR REMODELING AND MORTALITY IN PATIENTS WITH HEART FAILURE: A META-ANALYSIS. Journal of the American College of Cardiology, 69(11 Supplement), 707.

[55] Alehagen, U., Aaseth, J., & Johansson, P. (2015). Reduced cardiovascular mortality 10 years after supplementation with selenium and coenzyme Q10 for four years: follow-up results of a prospective randomized double-blind placebo-controlled trial in elderly citizens. PLoS One, 10(12), e0141641.

[56] Rosenfeldt, F. L., Haas, S. J., Krum, H., Hadj, A., Ng, K., Leong, J., & Watts, G. F. (2007). Coenzyme Q10 in the treatment of hypertension: a meta-analysis of the clinical trials. Journal of human hypertension, 21(4), 297-306.

[57] Soja, A. M., & Mortensen, S. A. (1997). Treatment of congestive heart failure with coenzyme Q10 illuminated by meta-analyses of clinical trials. Molecular aspects of medicine, 18, 159-168.

[58] Fotino, A. D., Thompson-Paul, A. M., & Bazzano, L. A. (2012). Effect of coenzyme Q10 supplementation on heart failure: a meta-analysis–. The American journal of clinical nutrition, 97(2), 268-275.

[59] Gao, L., Mao, Q., Cao, J., Wang, Y., Zhou, X., & Fan, L. (2012). Effects of coenzyme Q10 on vascular endothelial function in humans: a meta-analysis of randomized controlled trials. Atherosclerosis, 221(2), 311-316.

[60] Åberg, F., Appelkvist, E. L., Dallner, G., & Ernster, L. (1992). Distribution and redox state of ubiquinones in rat and human tissues. Archives of biochemistry and biophysics, 295(2), 230-234.

[61] Garrido-Maraver, J., Cordero, M. D., Oropesa-Avila, M., Vega, A. F., de la Mata, M., Pavon, A. D., … & de Lavera, I. (2014). Clinical applications of coenzyme Q10. Front Biosci (Landmark Ed), 19, 619-633.

[62] Crane, F. L. (2001). Biochemical functions of coenzyme Q10. Journal of the American College of Nutrition, 20(6), 591-598.

 

Pin It on Pinterest

Share This

Udostępnij artykuł

Udostępnij artykuł swoim znajomym!