7 suplementów diety na zdrowe serce
Najlepszym lekarstwem na zdrowe serce jest ruch i odpowiednie odżywianie się. Czasami jednak warto jest wspomóc nasz organizm i uzupełnić codzienną dietę o suplementy, których działanie zostało potwierdzone w badaniach naukowych. Jednakże pamiętajcie, aby zachować zdrowy rozsądek i umiar w ich stosowaniu oraz dobrać je odpowiednio do własnych potrzeb.
![Czosnek Czosnek](https://zdrowie360.com/wp-content/uploads/2017/12/carrot-1085063_640.jpg)
Spis Treści
Choroby serca i układu krążenia są główną przyczyną zgonów w większości krajów na świecie. Starzejące się populacje w krajach wysokorozwiniętych, niezdrowy “kanapowy” styl życia, wysokoprzetworzona, wysoko-kaloryczna i bogata w tłuszcze dieta, otyłość, cukrzyca oraz brak aktywności fizycznej przyczyniają się do takiego stanu rzeczy [4]. Jednakże, stopniowy wzrost świadomości społecznej, rozwój medycyny i zwiększenie dostępu do nowoczesnego leczenia w ostatnich 2 dekadach zmniejszyły względne wskaźniki śmiertelności z powodu chorób układu krążenia [5].
Choroba niedokrwienna serca i udary będące rezultatem zmian miażdżycowych w tętnicach stanowią 60% wszystkich zgonów wynikających z chorób układu krążenia [4].
Jak zapobiegać chorobom serca?
Wbrew powszechnemu mniemaniu, choroba miażdżycowa zaczyna rozwijać się już nawet u młodych osób, co wykazały badania przeprowadzone na młodych (średnia wieku to 22 lata) amerykańskich żołnierzach. Okazało się, że ponad 77% żołnierzy poległych w Korei [52] i prawie 45% tych, którzy zginęli w Wietnamie [53] miało objawy choroby miażdżycowej. Co więcej pasma tłuszczowo-lipidowe, będące pierwszym symptomem choroby znajdowane są nawet u dzieci i nastolatków co zostało potwierdzone w badaniu PDAY przeprowadzonym w latach 80-tych przez profesora Wissler’a z Uniwersytetu w Chicago[1].
Dlatego też, ważne jest aby zapobiegać chorobom serca poprzez stopniowe budowanie świadomości społecznej i edukacji zaczynając już u dzieci w wieku szkolnym. Gdyby wyeliminować główne czynniki ryzyka m.in. palenie, cukrzycę, otyłość, nadciśnienie, oraz wysoki cholesterol, a od najmłodszych lat prowadzić aktywny i zdrowy tryb życia, to można byłoby zapobiec nawet 90% zawałów serca [1]. Już dzisiaj istnieją badania pokazujące, że brak głównych czynników ryzyka (m.in. palenie papierosów, otyłość, brak aktywności fizycznej, cukrzyca itp.) u osób po 50 roku życia, zmniejsza prawdopodobieństwo rozwoju w trakcie życia choroby miażdżycowej serca o prawie 90% [51].
Aktywność fizyczna jest udowodnionym czynnikiem zapobiegającym rozwojowi chorób serca. Nawet niezbyt intensywny ale regularny jogging jest w stanie pomóc [7][8][9]. Bieganie 5-10 min dziennie z prędkością większą niż 10 km/h jest w stanie obniżyć ryzyko śmierci w wyniku choroby serca nawet o 45% [7].
Odpowiednia dieta jest kolejnym niezbędnym elementem zdrowego życia. Częstsze spożywanie warzyw i owoców zmniejsza życiowe ryzyko śmierci w wyniku zawału. Każda dodatkowa porcja dziennie o 4%, aż do maksymalnie 20% przy 5 porcjach zjedzonych w ciągu dnia [2]. Również stosowanie się do tzw. diety śródziemnomorskiej przyczynia się do zmniejszenia śmiertelności aż o 9% [2].
Niestety, w naszym coraz szybszym życiu, często nie mamy czasu na stosowanie się do tych zaleceń. Praca, dom, rodzina, praca… I tak w kółko. Większość czasu spędzamy siedząc w fotelu przy biurku, a nasz jedyny wysiłek to przejście się od samochodu do biura. W pogoni za karierą, zdarza się, że zdrowie schodzi na drugi plan i zanim się zorientujesz może być już zbyt późno. Dlatego też czasami warto wspomóc się odpowiednio dobranymi suplementami diety. Pamiętaj nie są one w stanie zastąpić zdrowej i pełnowartościowej diety, ale faktycznie, niektóre z nich mają naukowo udowodnione działanie i są w stanie pomóc.
7 suplementów diety na zdrowe serce
Oto 7 suplementów, których zażywanie może pomóc Ci utrzymać zdrowe serce. Oczywiście nie powinieneś zażywać wszystkich na raz. Najlepiej wybierz 1, 2 lub maksymalnie 3 suplementy, które będą dla Ciebie odpowiednie.
Pamiętaj również, że jeżeli chorujesz na jakiekolwiek choroby lub bierzesz jakiekolwiek leki, przed rozpoczęciem suplementacji zapytaj się lekarza lub farmaceuty o potencjalne interakcje.
1. Koenzym Q10
![Czosnek Czosnek](https://zdrowie360.com/wp-content/uploads/2017/12/jogging-2343558_640.jpg)
Koenzym Q10 (CoQ10) albo ubichinon to koenzym znajdujący się głównie w mitochondriach wszystkich komórek organizmów eukariotycznych i biorący udział w procesie oddychania komórkowego i generowania energii w formie adenozynotrójfosforanu (ATP). Największe ilości CoQ10 znajdują się w komórkach mających duże zapotrzebowanie energetyczne t.j. kardiomiocytach (komórkach mięśnia sercowego), hepatocytach (komórkach wątroby) oraz w komórkach nerkowych i mięśni szkieletowych [60]. CoQ10 jest jedynym rozpuszczalnym w tłuszczach antyoksydantem wytwarzanym przez organizm ludzki. Skutecznie zapobiega oksydacji lipidów, białek oraz DNA [61]. Ubichinon jest prawdopodobnie jednym z najlepiej zbadanych suplementów o korzystnym wpływie na układ krążenia.
Niestety, wraz z wiekiem spada stężenie CoQ10 w komórkach człowieka, przez co zmniejsza się ochronna funkcja tej substancji [62] co może przyczyniać się do rozwoju schorzeń związanych z procesem starzenia, w tym również chorób układu krążenia [61].
Swedzkie badanie przeprowadzone na populacji starszych osób wykazało, że suplementacja ubichinonu wraz z selenem zmniejsza śmiertelność z powodu chorób układu krążenia o ponad 50%. Ochotnicy zażywali suplementy przez okres 4 lat, a obserwacja tej grupy trwała 10 lat. Okazało się, że efekt kardioprotekcyjny utrzymał się nawet po zaprzestaniu suplementacji. Z kolei, meta-analiza 16 artykułów naukowych wykazała, że CoQ10 zapobiegł przebudowie lewej komory serca u osób z niewydolnością serca i przyczynił się do zmniejszenia śmiertelności w porównaniu do grupy placebo [54].
Koenzym Q10 obniża ciśnienie krwi [56] oraz poprawia funkcję śródbłonka naczyniowego głównie poprzez zwiększenie biodostępności NO, obniżenie stresu oksydacyjny, głównie poprzez hamowanie oksydacji LDL oraz zmniejszenie stanów zapalnych w naczyniach. Co więcej CoQ10 wpływa na zmniejszenie ilość nadtlenków lipidów w zmianach miażdżycowych. Dzięki temu ma zastosowanie w zapobieganiu i wspomaganiu leczenia choroby miażdżycowej [56][59].
Suplementacja koenzymu Q10 jest szczególnie zalecana osobom z podwyższonym ryzykiem choroby układu krążenia, u osób po zawale lub z przewlekłą niewydolnością serca [57][58]. U osób tych ubichinon jest w stanie zwiększyć wydolność serca m.in. poprzez poprawę frakcji wyrzutowej (EF) [57][58], objętości skurczowej (SV) i innych parametrów takich jak wskaźnik sercowy (CI) oraz EDVI [58].
Zalecane dawki koenzymu Q10 to od 50mg – 300mg dziennie. Pamiętaj, aby zapytać się swojego lekarza lub farmaceuty o możliwe interakcje z innymi zażywanymi lekami [59]. Koenzym Q10 dostępny jest w formie ubichinonu lub ubichinolu, który charakteryzuje się większą biodostępnością.
2. Resweratrol
![Czosnek Czosnek](https://zdrowie360.com/wp-content/uploads/2017/11/resweratrol-w-winie.jpg)
Występuje naturalnie w wielu roślinach, w dużych ilościach w skórkach winogron (głównie czarne i czerwone odmiany), w owocach jagodowych np morwie, żurawinie, borówkach, czarnych jagodach i w wielu innych. W naszej diecie, źródłem resweratrolu są również wina czerwone [22][23]. To właśnie działaniu resweratrolu z wina przypisywano zjawisko tzw. francuskiego paradoksu czyli relatywnie niskiej śmiertelności z powodu chorób układu krążenia przy diecie bogatej w mięso i tłuszcze m.in. z serów i masła [24].
Resweratrolowi przypisuje się działanie obniżające ciśnienie krwi, przeciwzapalne i poprawiające funkcję śródbłonka naczyniowego przez co zmniejsza się ryzyko choroby miażdżycowej i jej ewentualnych powikłań [25][26][27].
Aby skorzystać z dobrodziejstw płynących ze spożywania resweratrolu należałoby wypić, w zależności od rodzaju, od 4 do 50 litrów czerwonego wina dziennie [28]. Na szczęście na rynku znajdziesz suplementy diety, które możesz zażywać w dawce około 200mg dziennie. Zażywanie resweratrolu [50] razem z kwercetyną [50] wzajemnie wzmacnia działanie obydwu substancji.
Więcej na temat resweratrolu dowiesz się tutaj.
3. Kwercetyna
![Czosnek Czosnek](https://zdrowie360.com/wp-content/uploads/2017/10/health-621353_1920.jpg)
Kwercetyna to związek organiczny, flawonoid pochodzenia roślinnego, o właściwościach leczniczych i wspomagających organizm. Występuje powszechnie w wielu owocach, warzywach i ziołach, m.in. w kaparach, cebuli oraz ciemnych winogronach. Wykazuje szereg prozdrowotnych właściwości m.in. antyoksydacyjnych, przeciwzapalnych, regulujących działanie układu odpornościowego oraz wspomagających układ krążenia.
Wspomaga układ krążenia i zmniejsza ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, głównie wpływa na poprawę funkcji śródbłonka naczyniowego, obniżenie ciśnienia tętniczego i obniżenie ryzyka powikłań chorób sercowo-naczyniowych. Niektóre badania wykazały również obniżenie cholesterolu (LDL) oraz trójglicerydów u osób zażywających kwercetynę [34]-[38].
Choć kwercetyna występuje w wielu owocach i warzywach spożywanych na codzień, bez stosowania suplementów diety trudno jest osiągnąć dawkę terapeutyczną. Stosowane w badaniach dawki oscylowały w granicach 500mg-2g dziennie. Zażywanie kwercetyny [50] razem z resweratrolem [50] wzajemnie wzmacnia działanie obu substancji.
Więcej na temat kwercetyny dowiesz się tutaj.
4. Czosnek
![Czosnek Czosnek](https://zdrowie360.com/wp-content/uploads/2017/12/garlic-618400_640.jpg)
Czosnek jest warzywem o uznanych właściwościach prozdrowotnych i terapeutycznych. Stosowany od ponad 5000 lat, jest jednym z najstarszych środków stosowanych w medycynie do leczenia różnych chorób [10]. Obecnie wykorzystywany głównie jako przyprawa w kuchni oraz suplement diety.
Czosnek hamuje wydzielanie konwertazy angiotensyny, zwiększa produkcję H2S, aktywuje szlaki sygnałowe NO oraz kanały potasowych co prowadzi do relaksacji naczyń i obniżenia ciśnienia krwi [10][12][13][15]-[18]. Dodatkowo wpływa pozytywnie na panel lipidowy. Powoduje obniżenie poziomu cholesterolu LDL oraz podwyższenie HDL [20][21]. Przez to zmniejsza się ryzyko rozwoju choroby miażdżycowej i zawału serca [19].
Jedz zmiażdżone 2-3 ząbki czosnku dziennie lub skorzystaj z dostępnych na rynku suplementów diety – najlepiej dojrzewającego ekstraktu z czosnku. Wtedy zastosuj dawkę około 1g ekstraktu czosnku dziennie, najlepiej w dawkach podzielonych zażywanych po głównych posiłkach.
Więcej na temat czosnku dowiesz się tutaj.
5. Spirulina
![Czosnek Czosnek](https://zdrowie360.com/wp-content/uploads/2017/12/spirulina-1829077_640.jpg)
Spirulina, to tak naprawdę, kilka różnych gatunków samożywnych cyjanobakterii. Jako suplement diety lub składnik żywności, jest dostępna w postaci proszku, tabletek i płatków. Jest doskonałym źródłem białka, witamin i minerałów. Spirulina wspomaga układ krążenia, obniża cholesterol oraz może być wykorzystywana w przebiegu leczenia cukrzycy jako suplement wspomagający kontrolę glikemii oraz zmniejszający insulinooporność.
Najwięcej badań na temat spiruliny dotyczy jej właściwości obniżających poziom cholesterolu i trójglicerydów [43][44][45]. Suplement ten również obniża ciśnienie krwi, głównie poprzez inhibicję konwertazy angiotensyny (ACE) oraz poprzez stymulację śródbłonkowej syntazy tlenku azotu (eNOS) i produkcji NO co skutkuje relaksacją naczyń krwionośnych [46][47][48].
Spirulinę dostaniesz w formie proszku, tabletek lub płatków. Stosowane w badaniach dawki oscylowały w granicach 1g – 8g dziennie i wydaje się, że spożywanie większej ilości spiruliny nie przekłada się na dodatkowe korzyści zdrowotne [50].
Kupując spirulinę, zwracaj szczególną uwagę na kraj pochodzenia oraz producenta, gdyż zdarzają się partie skażone toksynami sinicowymi (mikrocystynami) oraz metalami ciężkimi [48].
Więcej na temat spiruliny dowiesz się tutaj.
6. Nattokinaza
![Czosnek Czosnek](https://zdrowie360.com/wp-content/uploads/2017/11/healthy-food-2811274_640.jpg)
Nattokinaza to enzym wytwarzany przez bakterie Bacillus subtilis natto, które wykorzystywane są do produkcji japońskiego specjału “natto” czyli sfermentowanej soi. Nattokinaza obniża ciśnienie krwi oraz wykazuje silne właściwości przeciwzakrzepowe i rozrzedzające krew, przez co może być stosowana w profilaktyce wielu chorób układu krążenia, w tym zawałów serca, choroby miażdżycowej, oraz udarów [39][40][41].
Jedynym naturalnym źródłem nattokinazy jest natto, które można kupić w sklepach z azjatycką żywnością. Niestety ze względu na bardzo mocny zapach i kleistą konsystencję specjał ten rzadko gości na naszych stołach, a szkoda bo jest bardzo zdrowy, gdyż zawiera bakterie probiotyczne, witaminy K1 i K2 oraz m.in. wapń, żelazo, magnez, cynk i selen [42]. Możesz również zażywać nattokinazę w formie suplementów diety w dawce 2 x 2000FU (2x100mg) dziennie [40].
Ze względu na działanie przeciwzakrzepowe i rozrzedzające krew nattokinazy nie należy łączyć z lekami i suplementami o podobnym działaniu np. warfaryną, aspiryną.
Więcej na temat nattokinazy dowiesz się tutaj.
7. Magnez
![Czosnek Czosnek](https://zdrowie360.com/wp-content/uploads/2017/11/nuts-1261930_640.jpg)
Magnez jest pierwiastkiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka i biorącym udział w wielu procesach biochemicznych. Pomimo występowania w wielu pokarmach, jego niedobory są dosyć częste i wynikają głównie z wysokiego stopnia przetworzenia spożywanej na codzień żywności w krajach rozwiniętych [29][30].
Zakłócenie gospodarki magnezowej, a w szczególności niedobór, może wpływać na pobudliwość komórek mięśnia sercowego oraz powodować arytmię, niewydolność serca, częstoskurcz komorowy typu torsade de pointes, migotanie przedsionków [32], wydłużenie odstępu QT, i inne dolegliwości, które mogą doprowadzić do nagłej śmierci sercowej [31][32]. Zażywanie magnezu może obniżyć ciśnienie krwi, w szczególności u osób z nadciśnieniem [32]
W celu zapewnienia organizmowi odpowiedniej ilości magnezu zaleca się jego suplementację w dawce od 240mg – 480mg [33], najlepiej w formie łatwo rozpuszczalnej np. cytrynian magnezu.
Więcej na temat magnezu dowiesz się tutaj.
Referencje, przegląd piśmiennictwa i badań naukowych
[1] McGill, H. C., McMahan, C. A., & Gidding, S. S. (2008). Preventing heart disease in the 21st century. Circulation, 117(9), 1216-1227.
[2] Wang, X., Ouyang, Y., Liu, J., Zhu, M., Zhao, G., Bao, W., & Hu, F. B. (2014). Fruit and vegetable consumption and mortality from all causes, cardiovascular disease, and cancer: systematic review and dose-response meta-analysis of prospective cohort studies. Bmj, 349, g4490.
[3] Eckel, R. H., Jakicic, J. M., Ard, J. D., De Jesus, J. M., Miller, N. H., Hubbard, V. S., … & Nonas, C. A. (2014). 2013 AHA/ACC guideline on lifestyle management to reduce cardiovascular risk: a report of the American College of Cardiology/American Heart Association Task Force on Practice Guidelines. Journal of the American College of Cardiology, 63(25 Part B), 2960-2984.
[4] Health at a Glance: Europe 2016 State of Health in the EU Cycle © OECD/European Union 2016 oecd.org
[5] Roth, G. A., Forouzanfar, M. H., Moran, A. E., Barber, R., Nguyen, G., Feigin, V. L., … & Murray, C. J. (2015). Demographic and epidemiologic drivers of global cardiovascular mortality. New England Journal of Medicine, 372(14), 1333-1341.
[6] Sofi, F., Cesari, F., Abbate, R., Gensini, G. F., & Casini, A. (2008). Adherence to Mediterranean diet and health status: meta-analysis. Bmj, 337, a1344.
[7] Lee, D. C., Pate, R. R., Lavie, C. J., Sui, X., Church, T. S., & Blair, S. N. (2014). Leisure-time running reduces all-cause and cardiovascular mortality risk. Journal of the American College of Cardiology, 64(5), 472-481.
[8] Schnohr, P., O’Keefe, J. H., Marott, J. L., Lange, P., & Jensen, G. B. (2015). Dose of jogging and long-term mortality: the Copenhagen City Heart Study. Journal of the American College of Cardiology, 65(5), 411-419.
[9] Myers, J., McAuley, P., Lavie, C. J., Despres, J. P., Arena, R., & Kokkinos, P. (2015). Physical activity and cardiorespiratory fitness as major markers of cardiovascular risk: their independent and interwoven importance to health status. Progress in cardiovascular diseases, 57(4), 306-314.
[10] Ried, K., & Fakler, P. (2014). Potential of garlic (Allium sativum) in lowering high blood pressure: mechanisms of action and clinical relevance. Integrated blood pressure control, 7, 71.
[11] Das, I., Khan, N. S., & Sooranna, S. R. (1995). Potent activation of nitric oxide synthase by garlic: a basis for its therapeutic applications. Current medical research and opinion, 13(5), 257-263.
[12] Ried, K., & Fakler, P. (2014). Potential of garlic (Allium sativum) in lowering high blood pressure: mechanisms of action and clinical relevance. Integrated blood pressure control, 7, 71.
[13] Morihara, N., Sumioka, I., Moriguchi, T., Uda, N., & Kyo, E. (2002). Aged garlic extract enhances production of nitric oxide. Life sciences, 71(5), 509-517.
[14] Rivlin, R. S. (2001). Historical perspective on the use of garlic. The Journal of nutrition, 131(3), 951S-954S.
[15] Sharifi AM, Darabi R, Akbarloo N. (2003) Investigation of antihypertensive mechanism of garlic in 2K1C hypertensive rat. J Ethnopharmacol.;86(2–3):219–224.
[16] Benavides GA, Squadrito GL, Mills RW, et al. (2007) Hydrogen sulfide mediates the vasoactivity of garlic. Proc Natl Acad Sci U S A.;104(46):17977–17982.
[17] Shouk R, Abdou A, Shetty K, Sarkar D, Eid A. (2014) Mechanisms underlying the antihypertensive effects of garlic bioactives. Nutr Res.;34:106–115.
[18] Bhattacharyya, M., Girish, G. V., Karmohapatra, S. K., Samad, S. A., & Sinha, A. K. (2007). Systemic production of IFN-α by garlic (Allium sativum) in humans. Journal of Interferon & Cytokine Research, 27(5), 377-382.
[19] Lewington, S., Whitlock, G., Clarke, R., Sherliker, P., Emberson, J., Halsey, J., … & Collins, R. (2008). Blood cholesterol and vascular mortality by age, sex, and blood pressure: a meta-analysis of individual data from 61 prospective studies with 55000 vascular deaths (vol 370, pg 1829, 2007). Lancet, 372(9635), 292-292.
[20] Ried, K. (2016). Garlic lowers blood pressure in hypertensive individuals, regulates serum cholesterol, and stimulates immunity: an updated meta-analysis and review. The Journal of nutrition, 146(2), 389S-396S.
[21] Ried, K., Toben, C., & Fakler, P. (2013). Effect of garlic on serum lipids: an updated meta-analysis. Nutrition reviews, 71(5), 282-299
[22] Kopec, A., Piatkowska, E., Leszczynska, T., & Biezanowska-Kopec, R. (2011). Prozdrowotne właściwości resweratrolu. Żywność Nauka Technologia Jakość, 18(5).
[23] Stervbo U., Vang O., Bonnesen Ch.: A review of the content of the putative chemopreventive phyto-alexin resveratrol in red wine. Food Chem., 2007, 2 (101), 449-457.
[24] Berman, A. Y., Motechin, R. A., Wiesenfeld, M. Y., & Holz, M. K. (2017). The therapeutic potential of resveratrol: a review of clinical trials. NPJ precision oncology, 1. Chicago
[25] Bhatt, J. K., Thomas, S., & Nanjan, M. J. (2012). Resveratrol supplementation improves glycemic control in type 2 diabetes mellitus. Nutrition research, 32(7), 537-541.Chicago
[26] Movahed, A., Nabipour, I., Lieben Louis, X., Thandapilly, S. J., Yu, L., Kalantarhormozi, M., … & Netticadan, T. (2013). Antihyperglycemic effects of short term resveratrol supplementation in type 2 diabetic patients. Evidence-Based complementary and alternative medicine, 2013.
[27] Agarwal, B., Campen, M. J., Channell, M. M., Wherry, S. J., Varamini, B., Davis, J. G., … & Smoliga, J. M. (2013). Resveratrol for primary prevention of atherosclerosis: clinical trial evidence for improved gene expression in vascular endothelium. International journal of cardiology, 166(1), 246.
[28] Bavaresco, L., Lucini, L., Busconi, M., Flamini, R., & De Rosso, M. (2016). Wine Resveratrol: From the Ground Up. Nutrients, 8(4), 222.
[29] Gröber, U., Schmidt, J., & Kisters, K. (2015). Magnesium in prevention and therapy. Nutrients, 7(9), 8199-8226. Chicago
[30] Moshfegh, A.; Goldman, J.; Ahuja, J.; Rhodes, D.; LaComb, R. What We Eat in America, NHANES 2005–2006: Usual Nutrient Intakes from Food and Water
[31] Romani, A. M. (2013). Magnesium in health and disease. In Interrelations between essential metal ions and human diseases (pp. 49-79). Springer Netherlands.
[32] Adamopoulos, C., Pitt, B., Sui, X., Love, T. E., Zannad, F., & Ahmed, A. (2009). Low serum magnesium and cardiovascular mortality in chronic heart failure: a propensity-matched study. International journal of cardiology, 136(3), 270-277..
[33] von Ehrlich, B., Barbagallo, M., Classen, H. G., Guerrero-Romero, F., Mooren, F. C., Rodriguez-Moran, M., … & Kisters, K. (2014). The Significance of Magnesium in Insulin Resistance, Metabolic Syndrome and Diabetes–Recommendations of the Association of Magnesium Research e. V. Diabetologie und Stoffwechsel, 9(02), 96-100.
[34] Arai, Y., Watanabe, S., Kimira, M., Shimoi, K., Mochizuki, R., & Kinae, N. (2000). Dietary intakes of flavonols, flavones and isoflavones by Japanese women and the inverse correlation between quercetin intake and plasma LDL cholesterol concentration. The Journal of nutrition, 130(9), 2243-2250.
[35] Edwards, R., L., Lyon, T., Litwin, S.E., Rabovsky, A., Symons, J.D., Jalili, T., 2007. Quercetin reduces blood pressure in hypertensive subjects. J. Nutr. 137, 2405–2411.
[36] Perez-Vizcaino, F., Duarte, J., & Andriantsitohaina, R. (2006). Endothelial function and cardiovascular disease: effects of quercetin and wine polyphenols. Free radical research, 40(10), 1054-1065.
[37] Perez-Vizcaino, F., Duarte, J., Jimenez, R., Santos-Buelga, C., & Osuna, A. (2009). Antihypertensive effects of the flavonoid quercetin. Pharmacological Reports, 61(1), 67-75.Perez-Vizcaino, F., Duarte, J., Jimenez, R., Santos-Buelga, C., & Osuna, A. (2009). Antihypertensive effects of the flavonoid quercetin. Pharmacological Reports, 61(1), 67-75.Chicago
[38] Sahebkar, A. (2017). Effects of quercetin supplementation on lipid profile: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Critical reviews in food science and nutrition, 57(4), 666-676.
[39] Nagata, C., Wada, K., Tamura, T., Konishi, K., Goto, Y., Koda, S., … & Nakamura, K. (2017). Dietary soy and natto intake and cardiovascular disease mortality in Japanese adults: The Takayama study. The American journal of clinical nutrition, 105(2), 426-431.[11] Kurosawa Y, Nirengi S, Homma T, Esaki K, Ohta M, et al.
[40] Weng, Y., Yao, J., Sparks, S., & Wang, K. Y. (2017). Nattokinase: An Oral Antithrombotic Agent for the Prevention of Cardiovascular Disease. International journal of molecular sciences, 18(3), 523.
[41] Jensen, G. S., Lenninger, M., Ero, M. P., & Benson, K. F. (2016). Consumption of nattokinase is associated with reduced blood pressure and von Willebrand factor, a cardiovascular risk marker: Results from a randomized, double-blind, placebo-controlled, multicenter North American clinical trial. Integrated blood pressure control, 9, 95.
[42] Selvam R1, Maheswari P, Kavitha P, Ravichandran M, Sas B, Ramchand CN. Effect of Bacillus subtilis PB6, a natural probiotic on colon mucosal inflammation and plasma cytokines levels in inflammatory bowel disease. Indian J Biochem Biophys. 2009 Feb;46(1):79-85.
[43] Mani UV, Desai S, Iyer UM: Studies on the long-term effect of spirulina supplementation on serum lipid profile and glycated proteins in NIDDM patients. J Nutraceut Funct Med Foods 2000;2:25–32.
[44] Nakaya, N., Homma, Y., & Goto, Y. (1988). Cholesterol lowering effect of spirulina. Nutrition Reports International.
[45] Ramamurthy A, Premakumari S. (1996) Effect of supplementation of Spirulina on hypercholesterolemic patients. J Food Sci Technol. 1996;33(2):124–8.
[46] Miczke, A., Szulińska, M., Hansdorfer-Korzon, R., Kręgielska-Narożna, M., Suliburska, J., Walkowiak, J., & Bogdański, P. (2016). Effects of spirulina consumption on body weight, blood pressure, and endothelial function in overweight hypertensive Caucasians: a double blind, placebo-controlled, randomized trial. Eur Rev Med Pharmacol Sci, 20(1), 150-6.
[47] Ichimura, M., Kato, S., Tsuneyama, K., Matsutake, S., Kamogawa, M., Hirao, E., … & Omagari, K. (2013). Phycocyanin prevents hypertension and low serum adiponectin level in a rat model of metabolic syndrome. Nutrition research, 33(5), 397-405.
[48] Alameda, M. T., Ruiz, M., Villalpando, D. M., Verdasco-Martín, C. M., Plaza, I., Otero, C., & Ferrer, M. (2017). Spirulina Extracts Improve Vascular Function of Arteries with Vascular Damage. The FASEB Journal, 31(1 Supplement), 1017-6.
[48] Belay, Amha (2008). „Spirulina (Arthrospira): Production and Quality Assurance”. Spirulina in Human Nutrition and Health, CRC Press: 1–25.
[49] Chamorro-Cevallos, G.; Barron, B.L.; Vasquez-Sanchez, J. (2008). Gershwin, M.E., ed. „Toxicologic Studies and Antitoxic Properties of Spirulina”. Spirulina in Human Nutrition and Health. CRC Press.
[50] examine.com (2017) Spirulina. Accessed on 17 December 2017. https://examine.com/supplements/spirulina/#summary4
[51] Lloyd-Jones, D. M., Leip, E. P., Larson, M. G., d’Agostino, R. B., Beiser, A., Wilson, P. W., … & Levy, D. (2006). Prediction of lifetime risk for cardiovascular disease by risk factor burden at 50 years of age. Circulation, 113(6), 791-798.
[52] Enos, W. F., Holmes, R. H., & Beyer, J. (1953). Coronary disease among United States soldiers killed in action in Korea: preliminary report. Journal of the American Medical Association, 152(12), 1090-1093.
[53] McNamara, J. J., Molot, M. A., Stremple, J. F., & Cutting, R. T. (1971). Coronary artery disease in combat casualties in Vietnam. Jama, 216(7), 1185-1187.
[54] Trongtorsak, A., Kongnatthasate, K., Susantitaphong, P., Kittipibul, V., & Ariyachaipanich, A. (2017). EFFECT OF COENZYME Q10 ON LEFT VENTRICULAR REMODELING AND MORTALITY IN PATIENTS WITH HEART FAILURE: A META-ANALYSIS. Journal of the American College of Cardiology, 69(11 Supplement), 707.
[55] Alehagen, U., Aaseth, J., & Johansson, P. (2015). Reduced cardiovascular mortality 10 years after supplementation with selenium and coenzyme Q10 for four years: follow-up results of a prospective randomized double-blind placebo-controlled trial in elderly citizens. PLoS One, 10(12), e0141641.
[56] Rosenfeldt, F. L., Haas, S. J., Krum, H., Hadj, A., Ng, K., Leong, J., & Watts, G. F. (2007). Coenzyme Q10 in the treatment of hypertension: a meta-analysis of the clinical trials. Journal of human hypertension, 21(4), 297-306.
[57] Soja, A. M., & Mortensen, S. A. (1997). Treatment of congestive heart failure with coenzyme Q10 illuminated by meta-analyses of clinical trials. Molecular aspects of medicine, 18, 159-168.
[58] Fotino, A. D., Thompson-Paul, A. M., & Bazzano, L. A. (2012). Effect of coenzyme Q10 supplementation on heart failure: a meta-analysis–. The American journal of clinical nutrition, 97(2), 268-275.
[59] Gao, L., Mao, Q., Cao, J., Wang, Y., Zhou, X., & Fan, L. (2012). Effects of coenzyme Q10 on vascular endothelial function in humans: a meta-analysis of randomized controlled trials. Atherosclerosis, 221(2), 311-316.
[60] Åberg, F., Appelkvist, E. L., Dallner, G., & Ernster, L. (1992). Distribution and redox state of ubiquinones in rat and human tissues. Archives of biochemistry and biophysics, 295(2), 230-234.
[61] Garrido-Maraver, J., Cordero, M. D., Oropesa-Avila, M., Vega, A. F., de la Mata, M., Pavon, A. D., … & de Lavera, I. (2014). Clinical applications of coenzyme Q10. Front Biosci (Landmark Ed), 19, 619-633.
[62] Crane, F. L. (2001). Biochemical functions of coenzyme Q10. Journal of the American College of Nutrition, 20(6), 591-598.