Spirulina

Spirulina to grupa kilku różnych gatunków sinic (cyjanobakterii) należących do rzędu Oscillatoriales ^[1]. Cyjanobakterie, podobnie jak rośliny, to organizmy samożywne wytwarzające związki organiczne niezbędne do życia w procesie fotosyntezy ^[2]. W biomasie organizmów znajdują się dwa główne gatunki Arthrospira platensis i Arthrospira maxima i to właśnie one są składnikami suplementów diety sprzedawanych jako spirulina ^[3].

Spirulina, nietoksyczne, samożywne cyjanobakterie należące do rzędu Oscillatoriales, jest wykorzystywana jako pożywienie lub suplement diety niemalże na całym świecie. Termin „Spirulina” jest stosowany jednocześnie dla dwóch gatunków sinic Arthospira Platensis i Arthospira Maxima i wynika ze spiralnego, podłużnego kształtu kolonii tworzonych przez te organizmy ^[4].

Spirulina jest doskonałym źródłem wysokiej jakości białka ^[5], którego zawartość sięga od 55% – 70% ^[6][7][8]w suchej masie. Co ważne, białko to zawiera wszystkie aminokwasy niezbędne do poprawnego funkcjonowania organizmu ludzkiego ^[17]. W porównaniu do białka zwierzęcego, spirulina zawiera mniej cysteiny, metioniny oraz lizyny ^[6][9] Pozostałe główne składniki odżywcze spiruliny to węglowodany (24%), tłuszcze (8% – w tym kwasy tłuszczowe Omega 3 – EPA, DHA ^[21], ALA ^[20], Omega 6 – kwas arachidonowy ^[21], kwas linolowy LA ^[20]), woda oraz minerały i inne substancje m.in. witaminy. 100 gramów spiruliny dostarcza około 290 kalorii ^[18][19]. Doskonałe właściwości odżywcze spiruliny sprawiają, że jest stosowana przy leczeniu niedożywienia u dzieci i dorosłych ^[68].

Do substancji odżywczych zawartych w spiruline zaliczyć należy również żelazo, mangan, witaminę A, tiaminę (witamina B1) i ryboflawinę (witamina B2) ^[18][19]. Przez długi okres czasu spirulina była polecana jako źródło witaminy B12 ^[5][7], jednakże późniejsze badania wykazały, że występuje ona w formie nieaktywnych analogów, które nie są przyswajalne dla ludzi ^[23][24]. Jest to informacja szczególnie ważna dla wegan i wegetarian, którzy często sięgali po spirulinę traktując ją jako naturalne źródło tej witaminy i alternatywa dla czerwonego mięsa ^[23][25].

Jednym ze składników aktywnych spiruliny jest fikocyjanobilina, która stanowi około 1% suchej masy suplementu i ma udowodnione naukowo właściwości antyoksydacyjne, neuroprotekcyjne i przeciwzapalne, poprzez inhibicję kompleksu enzymów NADPH ^[10][1][12]. Spirulina  ma szereg właściwości prozdrowotnych. Poprawia metabolizm lipidów i glukozy, wpływa korzystnie na układ krążenia (obniża cholesterol, trójglicerydy oraz pomaga w regulacji ciśnienia krwi) i nerwowy (m.in. zmniejsza ryzyko choroby Parkinsona oraz ryzyko wystąpienia udaru), zmniejsza peroksydację lipidów przez co m.in. wspomaga leczenie stłuszczenia wątroby. ^[6][9][64]

Wbrew powszechnej opinii, spirulina nie jest glonem a sinicą (cyjanobakterią). Niektóre gatunki sinic mogą produkować szkodliwe substancje – mikrocystyny – toksyny sinicowe, które gromadzą się w wątrobie i mogą powodować jej uszkodzenie ^[22] oraz powodować inne dolegliwości ^[25]. Niestety, zdażają się partie spiruliny, które zawierają zbyt duże ilości tej toksyny ^[26]. Wynika to najprawdopodobniej ze skażenia przez inne gatunki cyjanobakterii produkujących mikrocystynę ^[26][27], której niewielkie nawet ilości są szkodliwe dla ludzi, a spożywane regularnie mogą wywoływać choroby nowotworowe ^[22]. Pomimo faktu, iż spirulina jest powszechnie wykorzystywana w produkcji suplementów i żywności, nie istnieją żadne regulacje lub wytyczne dotyczące jej bezpieczeństwa toksykologicznego ^[26]. Między innymi, dlatego też nie zaleca się podawania spiruliny dzieciom ^[22].

W 2012 roku Chińska Agencja ds Leków i Żywności zdementowała doniesienia medialne o skażeniu niektórych partii spiruliny produkowanych w tym kraju metalami ciężkimi, w tym rtęcią i  ołowiem ^[28]. Niemniej jednak, w niektórych suplementach zawierających spirulinę wykryto ołów (do 5.1 ppm) ^[29].

Spirulina, jako suplement diety lub składnik żywności, jest dostępna niemalże na całym świecie w postaci proszku, tabletek i płatków ^[3].

Zmniejsza poziom trójglicerydów
Zwiększa poziom cholesterolu HDL
Zmniejsza poziom cholesterolu LDL
Obniża cholesterol całkowity
Obniża ciśnienie krwi

 

[Dawki stosowane w badaniach: od 2g – 8g spiruliny dziennie]

Spirulina ma pozytywny wpływ na układ krążenia. Obniża poziom trójglicerydów i cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL oraz podwyższa poziom cholesterolu HDL ^{[37][41][53-56][59][61][63][64]}. Mechanizm działania nie jest dokładnie poznany ale przypuszcza się, że jest on związany między innymi ze zmniejszeniem absorpcji trójglicerydów oraz cholesterolu z przewodu pokarmowego ^[37][57], zwiększeniem wydalania cholesterolu z kałem ^[57] oraz aktywacji enzymu LCAT (acylotransferazy lecytyno-cholesterolowej) ^[58].

Efekty obniżenia cholesterolu są mniej wyraźne u osób zdrowych ^[41][61], co pokazało koreańskie badanie na grupie 78 zdrowych ochotników, którzy zażywali 8 gramów spiruliny przez 16 tygodni. Zaobserwowano pozytywny wpływ spiruliny na wyniki profilu lipidowego. U kobiet zaobserwowano statystycznie istotny spadek cholesterolu całkowitego o 7.9%, spadek LDL o ok. 11%. U mężczyzn, natomiast, takiego spadku nie zaobserwowano ^[41].

Niemniej jednak istnieje wiele badań pokazujących pozytywne działanie spiruliny u osób z hipercholesterolemią ^[54][55][60], chorych na cukrzycę ^[53][71] bądź z chorobami nerek ^[59], osób otyłych ^[65] lub innymi zaburzeniami gospodarki metabolicznej ^[56]. U osób ze stwierdzonym zbyt wysokim cholesterolem i otyłością, suplementacja 2g lub 4g spiruliny dziennie zaowocowała obniżeniem całkowitego cholesterolu odpowiednio o 22% oraz o 33% w porównaniu do wartości przed rozpoczęciem badania. Spadek ten był spowodowany przez zmniejszenie się poziomu frakcji LDL oraz VLDL. Zanotowano również spadek trójglicerydów o 22% w grupie zażywającej 4g spiruliny dziennie ^[55].

U pacjentów z cukrzycą suplementacja 2g spiruliny dziennie pomogła poprawić profil lipidowy ^[53]. Podobnie działanie zaobserwowano u pacjentów z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc ^[62] zespołem nerczycowym ^[59] oraz w grupie pacjentów zakażonych wirusem HIV poddanych terapii antyretrowirusowej ^[56].

Spirulina pomaga obniżyć ciśnienie krwi ^[38][61][70], na drodze inhibicji konwertazy angiotensyny (ACE) oraz poprzez stymulację śródbłonkowej syntazy tlenku azotu (eNOS) i produkcji NO, co prowadzi do relaksacji naczyń ^[70][72][73] i poprawy funkcji śródbłonka naczyniowego ^[70][73][74].

U osób z nadciśnieniem suplementacja 4.5g spiruliny na dzień przez 4 miesiące spowodowała normalizację ciśnienia krwi ^[38] z kolei w polskim badaniu spożywanie 2.0g na dzień w jednej dawce przez 3 miesiące doprowadziła do spadku BMI, obniżenia ciśnienia krwi oraz poprawienia funkcji śródbłonka naczyniowego ^[70].

Zobacz inne suplementy o podobnym działaniu.

Zmniejsza insulinooporność
Obniża stężenie glukozy we krwi

 

[Dawki stosowane w badaniach: od 2g – 19g spiruliny dziennie]

W cukrzycy typu 2 spirulina może być wykorzystywana jako suplement wspomagający leczenie, a w  szczególności zmniejszający insulinooporność oraz obniżający stężenie glukozy we krwi (glikemię) na czczo ^{[35][36][53][69][76]}. Jako silny inhibitor oksydazy NADPH ^[74][75], spirulina może zapobiegać uszkodzeniom trzustkowych komórek B wytwarzających insulinę ^[77]. Wydaje się również, że ze względu na zawartość błonnika oraz peptydów i polipeptydów powstających w wyniku trawienia białek zawartych w spirulinie, może ona zmniejszać absorpcję glukozy ^[53][76].

W 2 badaniach przeprowadzonych na pacjentach z HIV chorych na cukrzycę spirulina była w stanie zwiększyć wrażliwość na insulinę i kontrolę glikemii ^[35][36]. W grupie zażywającej 19g suplementu dziennie przez 2 miesiące wrażliwość na insulinę wzrosła o 224% a kontrola glikemii o 60% ^[36]. Jednocześnie okazało się, że spirulina ma 1.45 razy większy wpływ na zmniejszenie insulinooporności niż soja ^[36]. U osób z otyłością brzuszną notuje się zwiększenie wydzielania IL-6 (interleukiny 6) z tkanki tłuszczowej, co przyczynia się do zwiększenia insulinooporności. W grupie zażywającej spirulinę odnotowano wzrost stosunku mięśni do tłuszczu oraz spadek poziomu IL-6 co również mogło wpłynąć na spadek insulinooporności ^[36]. Podobne wnioski wypływają z badań na chorych na cukrzycę typu 2 ^[53] oraz na ochotnikach z nadwagą bez stwierdzonej cukrzycy ^[69]. W obu przypadkach zażywano 2g/dzień odpowiednio przez dwa ^[53] oraz trzy miesiące ^[69].

Zobacz suplementy o podobnym działaniu.

Obniża stres oksydacyjny
Ochrona komórki przed wolnymi rodnikami
Poprawia całkowity potencjał antyoksydacyjny osocza

 

[Dawki stosowane w badaniach: od 1g – 2g spiruliny dziennie ]

Spirulina ma właściwości przciwutleniające (antyoksydacyjne) i obniżające stres oksydacyjny w organizmie człowieka ^[62-64][69], głównie poprzez neutralizację wolnych rodników, modulację enzymów metabolizujących oraz ^[78] zmniejszenie peroksydacji lipidów ^[62][78]. Swoje właściwości zawdzięcza zawartości substancji aktywnych takich jak fikocyjanina, β-karoten, tokoferol, kwas γ-linolenowy oraz różnym fenolom ^[43].

W badaniu in vitro spirulina wykazała działanie zapobiegające apoptozie (śmierci) komórek w wyniku działania wolnych rodników i okazała się nieznacznie gorsza od witaminy C jeżeli porównamy działanie substancji przy zastosowaniu takiego samego stężenia ^[43]. W innym badaniu porównującym działanie antyoksydacyjne spiruliny i pszenicy zwyczajnej (Triticum aestivum), wykazano że spirulina ma słabsze działanie ^[44].

U pacjentów z POChP (przewlekłą obturacyjną chorobą płuc) suplementacja 1g spiruliny dziennie przez 60 dni doprowadziła do zmniejszenia stężenia aldehydu malonowego (MDA), wodoronadtlenków lipidów oraz cholesterolu w osoczu. Jednocześnie zaobserwowano zwiększenie stężenia glutationu oraz witaminy C przy jednoczesnym zwiększeniu aktywności dysmutazy ponadtlenkowej (SOD) oraz transferazy glutationowej ^[62].

Badanie polskich naukowców z Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu na pacjentach otyłych z nadciśnieniem pokazało korzystny wpływ zażywania 2g spiruliny przez 3 miesiące na panel lipidowy oraz na poprawę całkowitego potencjału antyoksydacyjnego osocza w porównaniu do grupy placebo. Z badania wynika, że należy rozważyć stosowanie spiruliny u pacjentów otyłych z nadciśnieniem, gdyż może ona przyczynić się do obniżenia ryzyka wystąpienia chorób układu krążenia ^[69].

Zobacz suplementy o podobnym działaniu.

Zmniejsza stany zapalne
Aktywuje komórki układu odpornościowego
Działanie antyalergiczne

 

[Dawki stosowane w badaniach: od 1g – 2g spiruliny dziennie]

Spirulina ma również pozytywny wpływ na układ immunologiczny człowieka. Zmniejsza stany zapalne ^[8], aktywuje komórki NK ^[8][41][42] oraz neutrofile ^[80] i wykazuje działanie antyalergiczne ^[39][40].

Działanie zwiększające aktywność komórek NK i neutrofili przypisywane jest polisacharydom (między innymi immulinie ^[82]), które działają na receptory komórkowe i aktywują komórki układu odpornościowego ^[81].

Z kolei działanie przeciwzapalne przypisuje się głównie fikocyjaninie, która jest selektywnym inhibitorem COX-2 ^[74][83]. Do mechanizmów przeciwzapalnych spiruliny zalicza się również działanie prowadzące do zmniejszenia wydzielania TNF-α ^[84], prozapalnej IL-4 ^[40] oraz inhibicja iNOS ^[84].

Zobacz suplementy o podobnym działaniu.

Działanie hepatoprotekcyjne
Poprawia wydolność wątroby

 

[Dawki stosowane w badaniach: od 2g – 6g spiruliny dziennie]

Spirulina wykazuje właściwości poprawiające wydolność wątroby i hepatoprotekcyjne ^{[45][46][66][67][79]}. U pacjentów onkologicznych leczonych cisplatyną, spirulina oraz witamina C zmniejszyły stres oksydacyjny i spowodowały spadek enzymów wątrobowych ALP, AST i ALT ^[45]. Podobne działanie zaobserwowano w badaniu na pacjentach z podwyższonym cholesterolem ^[46] oraz w badaniu klinicznym dotyczącym bezpieczeństwa stosowania spiruliny ^[74].

W badaniu na populacji pacjentów z niealkoholowym stłuszczeniem wątroby spożywających 6g spiruliny dziennie przez 6 miesięcy ^[66] oraz ochotników z hiperlipidemią suplementujących 4g dziennie  ^[67] zaobserwowano poprawę wydolności wątroby oraz spadek AST i ALT ^[66][67].

Zobacz suplementy o podobnym działaniu.

Działanie chemoprewencyjne

 

[Dawki stosowane w badaniach: od 2g – 6g spiruliny dziennie]

Nie ma zbyt wielu doniesień na temat wpływu spiruliny na rozwój choroby nowotworowej. W badaniach sugeruje się, że spirulina może mieć działanie chemoprewencyjne ^[47][48] m.in. poprzez redukcję stanów zapalnych w wyniku inhibicji COX-2 ^[74][83] (duże znaczenie przy rozwoju raka jelita grubego) oraz zwiększenia aktywności komórek NK ^[8][41][42].

W badaniu indyjskim mającym na celu zbadanie wpływu spiruliny na ryzyko rozwoju raka jamy ustnej przeprowadzonym na ochotnikach regularnie żujących tytoń wykazano regresję leukoplakii u 45% osób zażywających 1g spiruliny przez 12 miesięcy w porównaniu do 7% w grupie placebo ^[47].

Zobacz suplementy o podobnym działaniu.

[1] IUPAC, Compendium of Chemical Terminology, 2nd ed. (the „Gold Book”) (1997). Online corrected version:  (2006–) „biomass”.

[2] „Life History and Ecology of Cyanobacteria”. University of California Museum of Paleontology. Retrieved 17 July 2012.

[3] Vonshak, A. (ed.). „Spirulina platensis (Arthrospira): Physiology, Cell-biology and Biotechnology.” London: Taylor & Francis, 1997.

[4] Hongsthong A, et al. “Revealing differentially expressed proteins in two morphological forms of Spirulina platensis by proteomic analysis.” Mol Biotechnol. (2007).

[5] Campanella L, Russo MV, Avino P. “Free and total amino acid composition in blue-green algae.” Ann Chim. (2002)

[6] Khan Z, Bhadouria P, Bisen PS. “Nutritional and therapeutic potential of Spirulina.” Curr Pharm Biotechnol. (2005)

[7] Lu HK, et al. “Preventive effects of Spirulina platensis on skeletal muscle damage under exercise-induced oxidative stress.” Eur J Appl Physiol. (2006)

[8] Park HJ, et al. “A randomized double-blind, placebo-controlled study to establish the effects of spirulina in elderly Koreans.” Ann Nutr Metab. (2008)

[9] Ciferri O. “Spirulina, the edible microorganism.” Microbiol Rev. (1983)

[10] McCarty MF. Clinical potential of Spirulina as a source of phycocyanobilin. J Med Food. (2007)

[11] Eyles DW, McGrath JJ, Pond SM. Formation of pyridinium species of haloperidol in human liver and brain. Psychopharmacology (Berl). (1996)

[12] Riley, Tess (12 September 2014). „Spirulina: a luxury health food and a panacea for malnutrition”. The Guardian, London, UK. Retrieved 22 May 2017.

[13] „Ready for dinner on Mars?”. European Space Agency. 13 June 2005. Retrieved 22 May 2017.

[14] Khan, Z; Bhadouria, P; Bisen, PS (October 2005). „Nutritional and therapeutic potential of Spirulina”. Current pharmaceutical biotechnology. 6 (5): 373–9.

[15] Campanella, L; Russo, MV; Avino, P (April 2002). „Free and total amino acid composition in blue-green algae”. Annali di Chimica. 92 (4): 343–52.

[16] Ciferri, O (December 1983). „Spirulina, the edible microorganism”. Microbiol. Rev. 47 (4): 551–78.

[17] Colla, LM; Bertolin, TE; Costa, JA (2003). „Fatty acids profile of Spirulina platensis grown under different temperatures and nitrogen concentrations”. Zeitschrift für Naturforschung C. 59 (1–2): 55–9.

[18] Golmakani, Mohammad-Taghi; Rezaei, Karamatollah; Mazidi, Sara; Razavi, Seyyed Hadi (March 2012). „γ-Linolenic acid production by Arthrospira platensis using different carbon sources”. European Journal of Lipid Science and Technology. 114 (3): 306–314.

[19] Jubie, S; Ramesh, PN; Dhanabal, P; Kalirajan, R; Muruganantham, N; Antony, AS (August 2012). „Synthesis, antidepressant and antimicrobial activities of some novel stearic acid analogues”. European Journal of Medicinal Chemistry. 54: 931–5.

[20] Tokusoglu, O.; Unal, M.K. (2003). „Biomass Nutrient Profiles of Three Microalgae: Spirulina platensis, Chlorella vulgaris, and Isochrisis galbana”. Journal of Food Science. 68 (4): 2003.

[21] „Blue-green algae”. Natural Medicines Comprehensive Database Consumer Version. MedlinePlus, US National Library of Medicine, National Institutes of Health. 2016. Retrieved April 15, 2011.

[22] Watanabe, F (2007). „Vitamin B12 sources and bioavailability”. Exp. Biol. Med. (Maywood). 232 (10): 1266–74. doi:10.3181/0703-MR-67. PMID 17959839. „Most of the edible blue-green algae (cyanobacteria) used for human supplements predominantly contain pseudovitamin B(12), which is inactive in humans. The edible cyanobacteria are not suitable for use as vitamin B(12) sources, especially in vegans.”

[23] Craig, WJ; Mangels, AR (2009). „Position of the American Dietetic Association: Vegetarian diets”. Journal of the American Dietetic Association. 109 (7): 1266–82. PMID 19562864.

[24] Watanabe, F; Katsura, H; Takenaka, S; et al. (1999). „Pseudovitamin B(12) is the predominant cobamide of an algal health food, spirulina tablets”. Journal of Agricultural and Food Chemistry. 47 (11): 4736–41.

[25] Gilroy, D.; Kauffman, K.; Hall, D.; et al. (2000). „Assessing potential health risks from microcystin toxins in blue-green algae dietary supplements”. Environmental Health Perspectives. 108 (5): 435–439.

[26] Belay, Amha (2008). „Spirulina (Arthrospira): Production and Quality Assurance”. Spirulina in Human Nutrition and Health, CRC Press: 1–25.

[27] „China’s drug agency rejects state media claims of cover-up in lead found in health supplement”. Washington Post. April 10, 2012. Retrieved April 23, 2012.

[28] Siva Kiran RR, Madhu GM, Satyanarayana SV (2015). „Spirulina in combating Protein Energy Malnutrition (PEM) and Protein Energy Wasting (PEW) – A review”. Journal of Nutrition Research. 3 (1): 62–79.

[29] Chamorro-Cevallos, G.; Barron, B.L.; Vasquez-Sanchez, J. (2008). Gershwin, M.E., ed. „Toxicologic Studies and Antitoxic Properties of Spirulina”. Spirulina in Human Nutrition and Health. CRC Press.

[30] Habib, M. Ahsan B.; Parvin, Mashuda; Huntington, Tim C.; Hasan, Mohammad R. (2008). „A Review on Culture, Production and Use of Spirulina as Food dor Humans and Feeds for Domestic Animals and Fish” (PDF). Food and Agriculture Organization of The United Nations. Retrieved November 20, 2011.

[31] Robb-Nicholson, C. (2006). „By the way, doctor”. Harvard Women’s Health Watch. 8.

[32] Heussner AH, Mazija L, Fastner J, Dietrich DR (2012). „Toxin content and cytotoxicity of algal dietary supplements”. Toxicol Appl Pharmacol. 265 (2): 263–71.

[33] Vonshak, A. (ed.). Spirulina platensis (Arthrospira): Physiology, Cell-biology and Biotechnology. London: Taylor & Francis, 1997.

[34] examine.com (2017) Spirulina. Accessed on 17 December 2017. https://examine.com/supplements/spirulina/#summary4

[35] Vigouroux C, et al. Adverse metabolic disorders during highly active antiretroviral treatments (HAART) of HIV disease. Diabetes Metab. (1999)

[36] Marcel AK, et al. The effect of Spirulina platensis versus soybean on insulin resistance in HIV-infected patients: a randomized pilot study. Nutrients. (2011)

[37] Torres-Durán PV, et al. Effect of Spirulina maxima on postprandial lipemia in young runners: a preliminary report. J Med Food. (2012).

[38] Juárez-Oropeza MA, et al. Effects of dietary Spirulina on vascular reactivity. J Med Food. (2009).

[39] Cingi C, et al. The effects of spirulina on allergic rhinitis. Eur Arch Otorhinolaryngol. (2008)

[40] Mao TK, Van de Water J, Gershwin ME. Effects of a Spirulina-based dietary supplement on cytokine production from allergic rhinitis patients. J Med Food. (2005)

[41] Park HJ, et al. A randomized double-blind, placebo-controlled study to establish the effects of spirulina in elderly Koreans. Ann Nutr Metab. (2008)

[42] Hirahashi T, et al. Activation of the human innate immune system by Spirulina: augmentation of interferon production and NK cytotoxicity by oral administration of hot water extract of Spirulina platensis. Int Immunopharmacol. (2002).

[43] Chu WL, et al. Protective effect of aqueous extract from Spirulina platensis against cell death induced by free radicals. BMC Complement Altern Med. (2010)

[44] Shyam R, et al. Wheat grass supplementation decreases oxidative stress in healthy subjects: a comparative study with spirulina. J Altern Complement Med. (2007)

[45] Bhattacharyya S, Mehta P. The hepatoprotective potential of Spirulina and vitamin C supplemention in cisplatin toxicity. Food Funct. (2012).

[46] Ramamoorthy, A., & Premakumari, S. (1996). Effect of supplementation of Spirulina on hypercholesterolemic patients. Journal of Food Science and Technology(Mysore), 33(2), 124-128.

[47] Mathew B, et al. Evaluation of chemoprevention of oral cancer with Spirulina fusiformis. Nutr Cancer. (1995).

[48] Hassan AM, Abdel-Aziem SH, Abdel-Wahhab MA. Modulation of DNA damage and alteration of gene expression during aflatoxicosis via dietary supplementation of Spirulina (Arthrospira) and Whey protein concentrate. Ecotoxicol Environ Saf. (2012).

[49] Mazokopakis EE, et al. Acute rhabdomyolysis caused by Spirulina (Arthrospira platensis). Phytomedicine. (2008)

[50] Lee AN, Werth VP. Activation of autoimmunity following use of immunostimulatory herbal supplements. Arch Dermatol. (2004)

[51] Iwasa M, et al. Spirulina-associated hepatotoxicity. Am J Gastroenterol. (2002)

[52] Petrus M, et al. First case report of anaphylaxis to spirulin: identification of phycocyanin as responsible allergen. Allergy. (2010)

[53] Mani UV, Desai S, Iyer UM: Studies on the long-term effect of spirulina supplementation on serum lipid profile and glycated proteins in NIDDM patients. J Nutraceut Funct Med Foods 2000;2:25–32.

[54] Nakaya, N., Homma, Y., & Goto, Y. (1988). Cholesterol lowering effect of spirulina. Nutrition Reports International.

[55] Ramamurthy A, Premakumari S. (1996) Effect of supplementation of Spirulina on hypercholesterolemic patients. J Food Sci Technol. 1996;33(2):124–8.

[56] Ngo-Matip ME, Pieme AC, Azabji-Kenfack M, Nya Biap PC, Nkenfack G, Heike E, Moukette Moukette B, Korosky E, Mbofung CM, Yonkeu Ngogang J. (2014). Effects of Spirulina platensis supplementation on lipid profile in HIV–infected antiretroviral naïve patients in Yaounde – Cameroon: a randomized trial study. Lipids Health Dis. 2014;13:191.

[57] Nagaoka, S., Shimizu, K., Kaneko, H., Shibayama, F., Morikawa, K., Kanamaru, Y., … & Kato, T. (2005). A novel protein C-phycocyanin plays a crucial role in the hypocholesterolemic action of Spirulina platensis concentrate in rats. The Journal of nutrition, 135(10), 2425-2430.

[58] Moor, V. J. A., Biapa, P. C. N., Njinkio, B. L. N., Moukette, B. M., Sando, Z., Kenfack, C., … & Ngogang, J. (2017). Hypolipidemic effect and activation of Lecithine Cholesterol Acyl Transferase (LCAT) by aqueous extract of Spirulina platensis during toxicological investigation. BMC Nutrition, 3(1), 25.

[59] Samuels, R., Mani, U. V., Iyer, U. M., & Nayak, U. S. (2002). Hypocholesterolemic effect of Spirulina in patients with hyperlipidemic nephrotic syndrome. Journal of medicinal food, 5(2), 91-96.

[60] Mazokopakis, E. E., Starakis, I. K., Papadomanolaki, M. G., Mavroeidi, N. G., & Ganotakis, E. S. (2014). The hypolipidaemic effects of Spirulina (Arthrospira platensis) supplementation in a Cretan population: a prospective study. Journal of the Science of Food and Agriculture, 94(3), 432-437.

[61] Torres-Duran, P. V., Ferreira-Hermosillo, A., & Juarez-Oropeza, M. A. (2007). Antihyperlipemic and antihypertensive effects of Spirulina maxima in an open sample of Mexican population: a preliminary report. Lipids in Health and Disease, 6(1), 33.

[62] Ismail, M., Hossain, M. F., Tanu, A. R., & Shekhar, H. U. (2015). Effect of spirulina intervention on oxidative stress, antioxidant status, and lipid profile in chronic obstructive pulmonary disease patients. BioMed research international, 2015.

[63] Serban, M. C., Sahebkar, A., Dragan, S., Stoichescu-Hogea, G., Ursoniu, S., Andrica, F., & Banach, M. (2016). A systematic review and meta-analysis of the impact of Spirulina supplementation on plasma lipid concentrations. Clinical nutrition, 35(4), 842-851.

[64] Lepe, H., Wall-Medrano, A., Juarez-Oropeza, M. A., Ramos-Jimenez, A., & Hernandez-Torres, R. P. (2015). Spirulina And Its Hypolipidemic And Antioxidant Effects In Humans: A Systematic Review. Nutricion hospitalaria, 32(2), 494-500.

[65] Park, H. J., & Lee, H. S. (2016). The influence of obesity on the effects of spirulina supplementation in the human metabolic response of Korean elderly. Nutrition research and practice, 10(4), 418-423.

[66] Mazokopakis, E. E., Papadomanolaki, M. G., Fousteris, A. A., Kotsiris, D. A., Lampadakis, I. M., & Ganotakis, E. S. (2014). The hepatoprotective and hypolipidemic effects of Spirulina (Arthrospira platensis) supplementation in a Cretan population with non-alcoholic fatty liver disease: a prospective pilot study. Annals of gastroenterology: quarterly publication of the Hellenic Society of Gastroenterology, 27(4), 387.

[67] El-Sheekh, M. M., Hamad, S. M., & Gomaa, M. (2014). Protective effects of Spirulina on the liver function and hyperlipidemia of rats and human. Brazilian Archives of Biology and Technology, 57(1), 77-86.

[68] Aka, A. E. (2017). Impact of Spirulina and Soya on Lipids, Electrolytes and Iron Status in Malnourished Children 6-59 Months in Côte D’Ivoire. Food Science and Technology, 5(4), 87-91.

[69] Szulinska, M., Gibas-Dorna, M., Miller-Kasprzak, E., Suliburska, J., Miczke, A., Walczak-Gałezewska, M., … & Bogdanski, P. (2017). Spirulina maxima improves insulin sensitivity, lipid profile, and total antioxidant status in obese patients with well-treated hypertension: a randomized double-blind placebo-controlled study. European Review for Medical and Pharmacological Sciences, 21, 2473-2481.

[70] Miczke, A., Szulińska, M., Hansdorfer-Korzon, R., Kręgielska-Narożna, M., Suliburska, J., Walkowiak, J., & Bogdański, P. (2016). Effects of spirulina consumption on body weight, blood pressure, and endothelial function in overweight hypertensive Caucasians: a double blind, placebo-controlled, randomized trial. Eur Rev Med Pharmacol Sci, 20(1), 150-6.

[71] Lee, E. Park, J., Choi, Y., Huh, K., Kim, W. (2008). A randomized study to establish the effects of spirulina in type 2 diabetes mellitus patients. Nutr Res Pract 2008; 2: 295-300.

[72] Ichimura, M., Kato, S., Tsuneyama, K., Matsutake, S., Kamogawa, M., Hirao, E., … & Omagari, K. (2013). Phycocyanin prevents hypertension and low serum adiponectin level in a rat model of metabolic syndrome. Nutrition research, 33(5), 397-405.

[73] Alameda, M. T., Ruiz, M., Villalpando, D. M., Verdasco-Martín, C. M., Plaza, I., Otero, C., & Ferrer, M. (2017). Spirulina Extracts Improve Vascular Function of Arteries with Vascular Damage. The FASEB Journal, 31(1 Supplement), 1017-6.

[74] Jensen, G. S., Drapeau, C., Lenninger, M., & Benson, K. F. (2016). Clinical safety of a high dose of phycocyanin-enriched aqueous extract from arthrospira (spirulina) platensis: Results from a randomized, double-blind, placebo-controlled study with a focus on anticoagulant activity and platelet activation. Journal of medicinal food, 19(7), 645-653.

[75] Terry, M. J., Maines, M. D., & Lagarias, J. C. (1993). Inactivation of phytochrome-and phycobiliprotein-chromophore precursors by rat liver biliverdin reductase. Journal of Biological Chemistry, 268(35), 26099-26106.

[76] Parikh, P., Mani, U., & Iyer, U. (2001). Role of Spirulina in the control of glycemia and lipidemia in type 2 diabetes mellitus. Journal of Medicinal Food, 4(4), 193-199.

[77] examine.com (2017) Spirulina. Accessed on 17 December 2017. https://examine.com/supplements/spirulina/#summary4

[78] Chopra, K., & Bishnoi, M. (2008). Antioxidant profile of Spirulina: a blue-green microalga. Spirulina in Human Nutrition and Health, 101-118.

[79] Yakoot, M., & Salem, A. (2012). Spirulina platensis versus silymarin in the treatment of chronic hepatitis C virus infection. A pilot randomized, comparative clinical trial. BMC gastroenterology, 12(1), 32.

[80] Pak, W., Takayama, F., Mine, M., Nakamoto, K., Kodo, Y., Mankura, M., … & Mori, A. (2012). Anti-oxidative and anti-inflammatory effects of spirulina on rat model of non-alcoholic steatohepatitis. Journal of clinical biochemistry and nutrition, 51(3), 227-234.

[81] Ku, C. S., Pham, T. X., Park, Y., Kim, B., Shin, M. S., Kang, I., & Lee, J. (2013). Edible blue-green algae reduce the production of pro-inflammatory cytokines by inhibiting NF-κB pathway in macrophages and splenocytes. Biochimica et Biophysica Acta (BBA)-General Subjects, 1830(4), 2981-2988.

[82] Pugh, N., Ross, S. A., ElSohly, H. N., ElSohly, M. A., & Pasco, D. S. (2001). Isolation of three high molecular weight polysaccharide preparations with potent immunostimulatory activity from Spirulina platensis, Aphanizomenon flos-aquae and Chlorella pyrenoidosa. Planta medica, 67(08), 737-742

[83] Reddy, C. M., Bhat, V. B., Kiranmai, G., Reddy, M. N., Reddanna, P., & Madyastha, K. M. (2000). Selective inhibition of cyclooxygenase-2 by C-phycocyanin, a biliprotein from Spirulina platensis. Biochemical and biophysical research communications, 277(3), 599-603.

[84] Shih, C. M., Cheng, S. N., Wong, C. S., Kuo, Y. L., & Chou, T. C. (2009). Antiinflammatory and antihyperalgesic activity of C-phycocyanin. Anesthesia & Analgesia, 108(4), 1303-1310.