Kawa
Wpływ kawy na:
- Ośrodkowy układ nerwowy
- Odczuwanie bólu
- Choroby nowotworowe
- Cukrzyca
- Choroby serca
Najważniejsze informacje o kawie
- Bezpieczna dzienna dawka kofeiny wynosi średnio 400 mg i odpowiada 3-5 filiżankom kawy.
- Kawa ma działanie pobudzające oraz wzmacnia działanie środków przeciwbólowych
- Kawa zmniejsza ryzyko zachorowania na niektóre rodzaje nowotworów
- Zmniejsza ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2 oraz zmniejsza insulinooporność
- Picie kawy filtrowanej zmniejsza ryzyko choroby wieńcowej, wylewu oraz śmierci spowodowanej incydentem sercowym
- Picie kawy w trakcie ciąży jest niewskazane
- Bezpieczna dzienna dawka kofeiny wynosi średnio 400 mg i odpowiada 3-5 filiżankom kawy.
Kawa jest często utożsamiana z kofeiną, choć tak naprawdę w skład naparu wchodzi przeszło 1000 różnych substancji aktywnych biologicznie w tym m.in. polifenoli (kwas chlorogenowy, lignany), alkaloidów (trigonelina), melanoidyn [1].
Efekty pojawiające się po spożyciu kawy oraz kofeiny zależą od indywidualnej podatności organizmu. Po spożyciu umiarkowanej dawki kofeiny obserwuje się zazwyczaj przypływ energii, pobudzenie, a także wzmożoną czujność i poprawę koncentracji.
Z kolei spożycie wysokich dawek może prowadzić do niekorzystnych efektów objawiających się uczuciem niepokoju, bezsennością oraz przyspieszonym tętnem [2].
Bezpieczna dzienna dawka kofeiny wynosi średnio 400 mg i odpowiada 3-5 filiżankom kawy.
Pamiętaj, jeżeli zażywasz jakiekolwiek inne leki, suplementy diety lub jeżeli cierpisz na choroby przewlekłe, przed zażywaniem kawy w formie suplementu diety skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą. Zawsze przeczytaj ulotkę dołączoną do suplementu. Pomimo faktu, iż substancja jest uważana za bezpieczną zawsze mogą wystąpić interakcje z innymi zażywanymi lekami lub suplementami diety.
Pomimo tego, że niektóre suplementy diety mają właściwości lecznicze, to nie należy rezygnować z tradycyjnych metod terapeutycznych.
Działanie kawy
Wpływ kawy na ośrodkowy układ nerwowy
Jakość dowodów naukowych
BARDZO WYSOKA
Działanie pobudzające
Krótkotrwałe zmniejszenie uczucia zmęczenia i senności
[Dawki stosowane w badaniach od 40-300mg kofeiny]
Kofeina oddziałuje na ośrodkowy układ nerwowy dzięki strukturalnemu podobieństwu do adenozyny – cząsteczki dostarczającej organizmowi informacji o zmęczeniu.
Nagromadzenie adenozyny w mózgu pojawia się w wyniku zużywania energii komórkowej w procesach metabolicznych. Przyłączenie adenozyny do jej receptora powoduje hamowanie aktywności mózgu i narastające w efekcie uczucie zmęczenia i senności.
Kofeina wykazuje powinowactwo do tego samego receptora, blokując przekazywanie przez adenozynę informacji o zmęczeniu. Umiarkowane dawki kofeiny (40-300 mg) znoszą uczucie zmęczenia, zwiększają czujność oraz skracają czas reakcji na bodziec [3].
Kofeina pomaga radzić sobie ze zmęczeniem jedynie przez krótki czas, gdyż nie jest w stanie kompensować deficytu funkcji poznawczych pojawiających się w wyniku długotrwałych zaburzeń snu [4].
Wpływ kawy na odczuwanie bólu
Jakość dowodów naukowych
BARDZO WYSOKA
Wzmacnia działanie środków przeciwbólowych
[Dawki stosowane w badaniach 100-130mg kofeiny, odpowiednik dużej filiżanki mocnej kawy]
Analiza 19 badań klinicznych wykazała, że dawka kofeiny (100-130 mg) równoważna dużej filiżance kawy podawana wraz z lekiem przeciwbólowym, przynosiła większą ulgę w bólu [5].
Środki przeciwbólowe z dodatkiem kofeiny zwiększały liczbę osób deklarujących dobry poziom uśmierzenia bólu o 5% do 10% w porównaniu z samym lekiem przeciwbólowym.
Kawa a choroby nowotworowe
Jakość dowodów naukowych
BARDZO WYSOKA
Zmniejsza ryzyko zachorowania na niektóre choroby nowotworowe
Wykazano, że konsumpcja kawy w umiarkowanym stopniu zmniejsza ryzyko zachorowania na nowotwory skóry, piersi i prostaty oraz w sposób znaczący wątroby i endometrium [7]. Przypuszcza się, że substancje zawarte w ziarnach kawy wykazują wielokierunkowe działanie przeciwnowotworowe. Napar stanowi doskonałe źródło polifenoli – związków o udokumentowanym działaniu przeciwnowotworowym, których skuteczność wykazana została wielokrotnie u zwierząt laboratoryjnych.
Substancje aktywne zawarte w kawie obniżają poziom estrogenów, hormonów przyczyniających się do powstawania niektórych typów nowotworów [8] oraz hamują proces zapalny, będący ważnym czynnikiem towarzyszącym progresji nowotworowej.
Sama kofeina posiada również udokumentowane działanie przeciwnowotworowe. Wykazano eksperymentalnie, że może ona ograniczać wzrost i rozprzestrzenianie komórek nowotworowych [9],[10]. Przez pewien czas uważano, że kawa może wykazywać działanie rakotwórcze, a to za sprawą zawartości akrylamidu – związku o potencjalnym działaniu rakotwórczym, uwalnianym w procesie palenia ziaren. Związek ten powstaje na skutek obróbki termicznej produktów bogatych w skrobię.
Największe ilości akrylamidu występują w wysoko przetworzonej żywności tj. frytkach, chipsach, ciastkach. Choć nie ma rozstrzygających badań potwierdzających rakotwórczość akrylamidu u ludzi, to jednak jego szkodliwość została wykazana eksperymentalnie u zwierząt laboratoryjnych.
Wiele zamieszania w kwestii bezpieczeństwa spożywania kawy spowodowała decyzja sądu stanowego w Kalifornii. Zgodnie z tamtejszym prawem, na etykiecie kawy musi widnieć informacja o zawartości akrylamidu, czyli substancji o potencjalnym działaniu rakotwórczym.
Wielu badaczy jawnie krytykuje decyzję sądu argumentując, iż rakotwórczość kawy nie znajduje potwierdzenia w wynikach badań naukowych [11]. Badacze zwracają także uwagę na różnice występujące w metabolizmie akrylamidu u ludzi i zwierząt oraz na zastosowanie w badaniach zbyt wysokich dawek substancji [12].
Podkreśla się, że sama zawartość akrylamidu nie powinna przesądzać o szkodliwości kawy, a bogactwo innych substancji o działaniu antyoksydacyjnym i przeciwzapalnym sugeruje raczej jej potencjalne działanie przeciwnowotworowe.
Zdaniem Amerykańskiego Instytutu Badań nad Nowotworami (AIRC) istnieją wystarczająco silne dowody, że kawa nie tylko nie zwiększa ryzyka zachorowania na nowotwory, ale co więcej, obniża prawdopodobieństwo zachorowania na raka wątroby oraz endometrium [13].
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) powołała komisję ekspercką, aby ostatecznie rozstrzygnąć efekty działania kawy. Analizie podjęto ponad 1000 badań naukowych opublikowanych na przestrzeni ostatnich 25 lat, w których badano związek pomiędzy piciem kawy a rozwojem chorób nowotworowych. W następstwie, WHO wycofało swoje ostrzeżenie z 1991 roku w którym przestrzegano przed “możliwym działaniem rakotwórczym” kawy oraz potwierdzono jej ochronny wpływ w przypadku raka wątroby i endometrium.
Dodatkowo badanie zwróciło uwagę na inny istotny czynnik związany ze spożywaniem kawy i herbaty. Zdaniem ekspertów, spożywanie gorących napojów, o temperaturze przekraczającej 65-70 stopni Celsjusza zwiększa ryzyko zachorowania na raka przełyku i krtani [14].
Kawa a cukrzyca
Jakość dowodów naukowych
BARDZO WYSOKA
Zmniejsza ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2
Zmniejsza insulinooporność
Choć w aspekcie krótkofalowym kofeina obniża wrażliwość tkanek na insulinę prowadząc do zwiększenia poziomu cukru we krwi [15], to jednak w kontekście długofalowym wykazano, że chroni przed rozwojem cukrzycy typu 2. Wykazano na przykład, że regularne spożywanie kawy może zmniejszać oporność tkanek na insulinę związaną z nadmiernym spożyciem fruktozy [16].
Badacze z Uniwersytetu Harvarda dokonali metaanalizy w której prześledzono losy 1,109,272 uczestników oraz 45,335 chorych na cukrzycę typu 2 przez okres nawet do 20 lat. Wyniki pokazały, że wraz ze wzrostem liczby wypitych filiżanek kawy dziennie ryzyko rozwoju choroby maleje. Spadek ten wynosił od 8% dla jednej filiżanki aż do 33% dla 6 filiżanek/dzień. Ryzyko malało zarówno w przypadku zwykłej kawy, jak i kawy bezkofeinowej, choć w przypadku tej pierwszej efekt był bardziej znaczący [17].
Do podobnych wniosków doszli autorzy innej metaanalizy, do której włączone zostały wyłącznie badania prospektywne [18]. Wykazano, że ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 spadło o 30% (standardowa kawa) i o 20% (kawa bezkofeinowa) w grupach o najwyższym spożyciu kawy (do 10 filiżanek dziennie), w porównaniu do grupy w której spożywano mniej niż 1 filiżankę na dzień. Wykazano, że ryzyko spada o 12% dla każdych dwóch dodatkowych filiżanek kawy dziennie i o 14% dla każdych dodatkowych 200 mg kofeiny dziennie.
Jakkolwiek regularne spożywanie znacznych ilości kawy w przypadku osób zdrowych wykazuje pozytywne rezultaty, tak zaleca się ostrożność w przypadku osób już dotkniętych cukrzycą typu 2 spożywających kawę okazjonalnie. Badanie z 2004 roku wykazało, że u osób chorych, zażycie kapsułki z kofeiną przed posiłkiem związane jest z wyższym skokiem glukozy po posiłku oraz chwilowym nasileniem insulinoopornosci [19]. Warto jednak zaznaczyć, że niekorzystny efekt zanika w przypadku regularnej konsumpcji przez okres około 6 miesięcy, co związane jest z wykształceniem tolerancji [20][21].
Kawa w chorobach serca i układu krążenia
Jakość dowodów naukowych
WYSOKA
Picie kawy filtrowanej zmniejsza ryzyko choroby wieńcowej, wylewu oraz śmierci spowodowanej incydentem sercowym
Dalsze metaanalizy wykazały jednak, że czysta kofeina może umiarkowanie podnosić ciśnienie krwi także w aspekcie długofalowym [23]. Ten efekt nie występował jednak w przypadku spożywania kawy z zawarością kofeiny, nawet w przypadku osób z rozpoznanym nadciśnieniem [24][25].
Przypuszcza się, że zawartość innych substancji, m.in. kwasu chlorogenowego, znosi efekt działania kofeiny. Wpływ kawy na ryzyko rozwoju nadciśnienia nie został również wykazany w badaniach prospektywnych [26]. Niektóre substancje zawarte w ziarnach kawy, takie jak kafestol i kafeol, powodują wzrost poziomu cholesterolu we krwi. Stopień uwalniania tych związków do naparu zależy jednak od metody przyrządzania. Największe ich stężenie występuje w kawie gotowanej oraz niefilftowanej kawie z fusami (“po turecku”), a najmniejsze w kawie filtrowanej i rozpuszczalnej [27].
W badaniach randomizowanych wykazano, że spożywanie 6 filiżanek niefiltrowanej kawy dziennie spowodowało wzrost złego cholesterolu o 17.8 mg/dL, co mogło mogło zwiększyć ryzyko wystąpienia incydentów sercowych o 11% [28]. Zależności takich nie stwierdzono w przypadku kawy filtrowanej. U osób kontrolujących poziom cholesterolu, zaleca się unikanie spożywania kawy niefiltrowanej.
Inne badania jasno potwierdzają, że spożywanie tradycyjnej filtrowanej kawy zmniejsza ryzyko choroby wieńcowej, wylewu oraz śmierci spowodowanej incydentem sercowym [29][30].
Kawa – efekty uboczne, interakcje i przeciwwskazania
Jakkolwiek kawa posiada wiele korzystnych dla zdrowia właściwości to jej spożywanie w czasie ciąży jest niewskazane. Aktualne wytyczne sugerują, że kobieta w ciąży może przyjmować do 200 mg kofeiny dziennie [31],[32].
Jednak przegląd 1261 prac naukowych dotyczących konsumpcji kofeiny i przebiegu ciąży sugeruje, że określenie bezpiecznej dawki dla ciężarnych nie jest możliwe [33]. Liczne badania wykazały związek pomiędzy spożywaniem kofeiny a poronieniem, urodzeniem martwego dziecka, niską wagą urodzeniową noworodka, a także podatnością dziecka na niektóre choroby w późniejszym wieku.
Pamiętaj, jeżeli zażywasz jakiekolwiek inne leki, suplementy diety lub jeżeli cierpisz na choroby przewlekłe, przed zażywaniem kawy w formie suplementu diety skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą. Zawsze przeczytaj ulotkę dołączoną do suplementu. Pomimo faktu, iż substancja jest uważana za bezpieczną zawsze mogą wystąpić interakcje z innymi zażywanymi lekami lub suplementami diety.
Pomimo tego, że niektóre suplementy diety mają właściwości lecznicze, to nie należy rezygnować z tradycyjnych metod terapeutycznych.
Referencje, przegląd piśmiennictwa i badań naukowych na temat kawy
[2] Eskelinen MH, Kivipelto M. Caffeine as a protective factor in dementia and Alzheimer’s disease. J Alzheimers Dis. (2010)
[3 Clark I, Landolt HP. Coffee, caffeine, and sleep: a systematic review of epidemiological studies and randomized controlled trials. Sleep Med Rev (2017)
[4] Doty TJ, So CJ, i wsp. Limited efficacy of caffeine and recovery costs during and following 5 days of chronic sleep restriction. Sleep (2017)
[5] Derry CJ i wsp. Caffeine as an analgesic adjuvant for acute pain in adults. Cochrane Database Syst Rev (2014)
[6] Drinking coffee, mate, and very hot beverages. IARC monographs on the evaluation of carcinogenic risks to humans: International Agency for Research on Cancer (2018)
[7] van Dam R i wsp. Coffee, Caffeine, and Health. N Engl J Med. (2020)
[8] Je Y, Giovannucci E. Coffee consumption and risk of endometrial cancer: findings from a large up-to-date meta-analysis. Int J of Cancer (2011)
[9] Arab L. Epidemiologic evidence on coffee and cancer. Nutr Cancer (2010)
[10] Grosso G i wsp. Coffee, Caffeine, and Health Outcomes: An Umbrella Review. Annu Rev Nutr (2017)
[11] Di Nicolantonio J, O’Keefe J. Coffee Is Not a Carcinogen. Mo Med. (2018)
[12] Wierzejska R. Coffee consumption vs. cancer risk – a review of scientific data. Rocz Panstw Zakl Hig. (2015)
[13] http://www.aicr.org/cancer-prevention/food-facts/coffee/
[14] Loomis D i wsp. Carcinogenicity of drinking coffee, mate, and very hot beverages. Lancet Oncol. (2016)
[15] Shi X i wsp. Acute caffeine ingestion reduces insulin sensitivity in healthy subjects: a systematic review and meta-analysis. Nutr J. (2016)
[16] Lecoultre V i wsp. Coffee consumption attenuates shortterm fructose-induced liver insulin resistance in healthy men. Am J Clin Nutr (2014)
[17] Ding M i wsp. Caffeinated and decaffeinated coffee consumption and risk of type 2 diabetes: a systematic review and a dose-response meta-analysis. Diab Care (2014)
[18] Jiang X i wsp. Coffee and caffeine intake and incidence of type 2 diabetes mellitus: a meta-analysis of prospective studies. Eur J Nutr. (2014)
[19] Lane J i wsp. MD Caffeine Impairs Glucose Metabolism in Type 2 Diabetes. Diab Care (2004)
[20] Alperet DJ i wsp. The effect of coffee consumption on insulin sensitivity and other biological risk factors for type 2 diabetes: a randomized placebo-controlled trial. Am J Clin Nutr (2020)
[21] Ohnaka K i wsp. Effects of 16-week consumption of caffeinated and decaffeinated instant coffee on glucose metabolism in a randomized controlled trial. J Nutr Metab (2012)
[22] Robertson D i wsp. Tolerance to the humoral and hemodynamic effects of caffeine in man. J Clin Invest (1981)
[23] Noordzij M i wsp. Grobbee DE, Geleijnse JM. Blood pressure response to chronic intake of coffee and caffeine: a meta-analysis of randomized controlled trials. J Hypertens (2005)
[24] Steffen M i wsp. The effect of coffee consumption on blood pressure and the development of hypertension: a systematic review and meta-analysis. J Hypertens (2012)
[25] Mesas AE i wsp. The effect of coffee on blood pressure and cardiovascular disease in hypertensive individuals: a systematic review and metaanalysis. Am J Clin Nutr (2011)
[26] Grosso G i wsp. Long-term coffee consumption is associated with decreased incidence of newonset hypertension: a dose-response metaanalysis. Nutrients (2017)
[27] Urgert R, Katan MB. The cholesterolraising factor from coffee beans. Annu Rev Nutr (1997)
[28] Silverman MG i wsp. Association between lowering LDL-C and cardiovascular risk reduction among different therapeutic interventions: a systematic review and meta-analysis. JAMA (2016)
[29] Kim Y i wsp. Coffee consumption and all-cause and causespecific mortality: a meta-analysis by potential modifiers. Eur J Epidemiol (2019)
[30] Ding M i wsp. Long-term coffee consumption and risk of cardiovascular disease: a systematic review and a dose response meta-analysis of prospective cohort studies. Circulation (2014)
[31] https://www.fda.gov/consumers/consumer-updates/spilling-beans-how-much-caffeine-too-much
[32] https://www.acog.org/clinical/clinical-guidance/committee-opinion/articles/2010/08/moderate-caffeine-consumption-during-pregnancy