Czosnek

Czosnek, czosnek zwyczajny (Allium sativum L.) – rodzaj byliny należący do tego samego rodzaju co cebula, szczypiorek czy por ^[8][9]. Obecnie uprawiany na całym świecie, pochodzi z Azji Środkowej ^[8][10], gdzie oprócz wykorzystywania go jako przyprawy do potraw, stosowany jest również w tradycyjnej medycynie jako roślina o silnych właściwościach leczniczych ^[11][12]. Jest jednym z najstarszych udokumentowanych naturalnych medykamentów wykorzystywanych do leczenia chorób. Pierwsze wzmianki o czosnku datowane są na ponad 5000 lat temu ^[75].

Wzmianki o jego właściwościach leczniczych, jako środek poprawiający trawienie, przeciwpasożytniczy, leczący zakażenia ran oraz infekcji skórnych, odnajdowane są w manuskryptach starożytnego Egiptu, Skandynawii, Imperium Rzymskiego, Grecji, Chin oraz Indii ^[109][112]. W starożytności podawany był niewolnikom oraz atletom jako środek poprawiający kondycję i zwiększający wydajność fizjologiczną ^[113][114].

Czosnek jest warzywem o uznanych właściwościach prozdrowotnych i terapeutycznych. Stosowany szeroko w tradycyjnej chińskiej medycynie, zyskał popularność na całym świecie ^[1][2][3] jako suplement o działaniu przeciwbakteryjnym, przeciwnowotworowym, wspomagającym układ odpornościowy i układ krążenia, wzmacniającym potencję oraz poprawiającym wydolność fizyczną ^[4]. Czosnek (lub jego ekstrakt) obniża poziom trójglicerydów oraz cholesterolu LDL przy jednoczesnym zwiększeniu cholesterolu HDL, dzięki czemu zmniejsza ryzyko chorób serca, w tym również choroby miażdżycowej ^[5][6][7].

Największym producentem czosnku na świecie są Chiny (25 milionów ton rocznie) oraz Indie (1 milion ton rocznie). Wszystkie pozostałe kraje produkują w sumie mniej niż 0.5 miliona ton rocznie ^[68]. Jako dodatek do potraw wykorzystywany jest w tradycyjnych kuchniach wielu krajów m. in. Europy, Azji, Afryki oraz Ameryki Południowej ^[66][67].

Swój charakterystyczny smak i zapach surowy czosnek zawdzięcza zawartości wielu różnych organicznych związków siarki ^[112], zwłaszcza tych rozpuszczalnych w tłuszczach. Mogą one też powodować podrażnienia skóry oraz przewodu pokarmowego. Po zmiażdżeniu główki świeżego czosnku, zachodzi wiele reakcji chemicznych w wyniku, których powstaje wiele nowych substancji t.j. allicyna, alliina, ajoen, S-allylcysteina, sulfid diallilowy (DAS), disulfid diallilowy (DADS), trisulfid diallilowy (DATS), sulfid dipropylowy (DPS), disulfid dipropylowy (DPDS). To właśnie te substancje mają najsilniejsze prozdrowotne właściwości ^[112][116].

Oprócz opisanych powyżej związków siarki czosnek zawiera również pierwiastki śladowe (magnez, żelazo, cynk, miedź, molibden) polifenole, flawonoidy, niewielkie ilości prowitamin A, D oraz witamin A1, A2, B1, B2, C, PP ^[60][112]. 100 gramów surowego czosnku to około 137 kalorii ^[115], w tym 59% wody, 33% węglowodanów, 6% białka, 2% błonnika oraz mniej niż 1% tłuszczy ^[60].

Obniża ciśnienie krwi
Obniża cholesterol całkowity
Obniża cholesterol LDL
Podwyższa cholesterol HDL
Poprawia funkcję śródbłonka naczyniowego
Zmniejsza ryzyko choroby miażdżycowej

[Dawki stosowane w badaniach: od 250mg – 7200mg dziennie]

Czosnek oraz suplementy czosnku zawierające S-allylcysteinę są w stanie znacząco obniżyć ciśnienie krwi ^[75][120]. Jak wykazała metaanaliza 20 opublikowanych badań klinicznych, suplementacja czosnku (najczęściej w formie ekstraktu czosnku lub z dojrzewającego czosnku) była w stanie obniżyć ciśnienie skurczowe i rozkurczowe, w grupach pacjentów ze zdiagnozowanym nadciśnieniem, odpowiednio o 8-9 mmHg oraz 6-7mmHg w porównaniu do grup zażywających placebo ^[75][84]. Jest to wynik porównywalny z efektami terapeutycznymi leków stosowanych w przebiegu leczenia nadciśnienia tętniczego ^[75][85].

Mechanizm działania obniżającego ciśnienie krwi, związany jest najprawdopodobniej z zawartą w czosnku substancją aktywną S-allylcysteiną ^[74][86], która przyczynia się do zwiększenia produkcji siarkowodoru (H2S) aktywującego szlaki sygnałowe tlenku azotu (NO), stymulującego produkcję NO oraz aktywującego kanały potasowe. Substancje aktywne zawarte w czosnku hamują wytwarzanie konwertazy angiotensyny (ACE), przez co zmniejsza się produkcja angiotensyny-II ^{[75][81][83] [104]}. W efekcie dochodzi do wazorelaksacji i wazodylatacji naczyń co prowadzi do obniżenia ciśnienia krwi [74-80]^[120].

Co ciekawe obniżające ciśnienie właściwości czosnku wydają się dotyczyć wyłącznie grup ze zdiagnozowanym nadciśnieniem. U osób z syndromem metabolicznym, bez stwierdzonego nadciśnienia tętniczego, spożycie 1200 mg dodatku czosnkowego przez 3 miesiące nie spowodowało obniżenia ciśnienia krwi ^[26], podobnie w przypadku grupy kontrolnej normotensyjnej spożycie 250 mg czosnku przez 8 tygodni nie wykazało obniżenia ciśnienia krwi ^[27]. Z kolei, w innych badaniach na pacjentach z hipercholesterolemią, ale bez nadciśnienia, suplementacja 1g ekstraktu z czosnku spowodowała nieznaczne tylko obniżenie ciśnienia krwi średnio o 2%-4% ^[28][29].

Czosnek obniża poziom cholesterolu we krwi, co wykazała metaanaliza 39 opublikowanych badań klinicznych. Z badań wynika statystycznie istotny, korzystny wpływ suplementacji czosnku u pacjentów z podwyższonym poziomem cholesterolu we krwi (TC >212 mg/dL). U pacjentów zażywających suplement dłużej niż 2 miesiące doszło do obniżenia poziomu cholesterolu całkowitego o 8% w porównaniu do grupy kontrolnej zażywającej placebo ^[84][87]. Przekłada się to na istotne (38%) obniżenie ryzyka wystąpienia zawału serca w wieku 50 lat ^[84][88][89]. Analiza badań wykazała nieznaczne obniżenie poziomu cholesterolu LDL (9%) i podwyższenie poziomu cholesterolu HDL ^[84][87]. Badania in-vitro oraz in-vivo sugerują, że właściwości te są wynikiem działania substancji aktywnych (głównie S-allylcysteiny) ^[92] zawartych w czosnku hamujących syntezę cholesterolu ^[90][91][92].

Kalcyfikacja ścian naczyń jest jednym z pierwszych symptomów rozwijającej się choroby miażdżycowej i wydaje się być pozytywnie skorelowana z występowaniem płytek miażdżycowych ^[30][31][95]. U osób spożywających regularnie czosnek wykazano zmniejszone odkładanie się wapnia w ścianach naczyń oraz mniejsze miażdżycowe stwardnienie tętnic ^{[31][32][33][96][97][98]}. Dodatkowo czosnek poprawia funkcję śródbłonka naczyniowego ^{[32][99][100]} oraz zmniejsza stres oksydacyjny poprzez redukcję utleniania LDL ^[93][94]. Dzięki opisanym wyżej właściwościom czosnek zmniejsza ryzyko choroby miażdżycowej oraz może wspomagać jej leczenie.

Zobacz inne suplementy o podobnym działaniu.

Zmniejsza ryzyko wirusowych infekcji górnych dróg oddechowych (przeziębienia)
Wspomaga układ odpornościowy
Działanie przeciwbakteryjne

[Dawki stosowane w badaniach: od 500mg – 2650mg dziennie ekstraktu z czosnku (dojrzewającego)]

Czosnek jest bardzo często wykorzystywany jako środek wspomagający układ odpornościowy. W australijskim badaniu wykazano, że prawie 30% osób używających suplementy wykorzystywało czosnek do wspomagania leczenia infekcji górnych dróg oddechowych ^[102]. Czosnek zmniejsza ryzyko przeziębienia, co wynika za badania na grupie 146 ochotników. U osób zażywających suplement zanotowano mniej (24 infekcje) infekcji niż w grupie placebo (65 infekcji). Co więcej, czas trwania był krótszy (średnio 1.52 dnia vs 5.01 dnia) a nasilenie objawów choroby były mniejsze ^[101]. W innym badaniu również wykazano korzystne efekty ekstraktu z dojrzewającego czosnku na zmniejszenie objawów przeziębienia poprzez zwiększenie aktywności komórek NK oraz limfocytów Tγδ ^[34].

Czosnek istotnie zwiększa produkcję interferonu IFN-α, który ma znaczenie w odpowiedzi immunologicznej m.in. w przebiegu infekcji wirusowych oraz w chorobach nowotworowych ^[104].

Wyciąg z czosnku, ze względu na obecność allicyny i tiosiarczanów jest skutecznym środkiem przeciwbakteryjnym, szczególnie przeciwko bakteriom występującym w jamie ustnej. Działa na bakterie Streptococcus mutans, Streptococcus sanguis, Streptococcus salivarius, Pseudomonas aeruginosa i Lactobacillus. ^[48][49][50]. Jednakże wydaje się, że skuteczność środków przeciwbakteryjnych na bazie czosnku jest mniejsza niż preparatów zawierających 0,2% glukonianu chlorheksydyny ^[49]. Niestety, tylko świeży czosnek ma właściwości przeciwbakteryjne, tak więc ze względu na ostry smak i zapach, jego zastosowanie w praktyce jest ograniczone ^[103].

Zobacz suplementy o podobnym działaniu.

Dezaktywuje wolne rodniki
Hamuje oksydację LDL i peroksydację lipidów
Wspomaga działanie innych antyoksydantów np. glutationu

Uszkodzenie DNA, modyfikacja białek oraz peroksydacja lipidów indukowana przez reaktywne formy tlenu może prowadzić do rozwoju chorób układu krążenia, neurodegeneracyjnych, przewlekłych chorób zapalnych oraz nowotworów ^[117][118]. W szczególności ekstrakt z czosnku poddany procesowi dojrzewania (starzenia) zawiera szczególnie dużo substancji o właściwościach przeciwutleniających, takich jak związki organiczne siarki rozpuszczalne w wodzie, związki organiczne siarki rozpuszczalne w tłuszczach, flawonoidy (alliksynę) oraz selen ^[118]. Ekstrakt z czosnku dojrzewającego ma silniejsze działanie antyoksydacyjne niż surowe warzywo.

Główne działanie antyoksydacyjne czosnku sprowadza się do dezaktywacji wolnych rodników, zahamowaniem oksydacji LDL oraz peroksydacji lipidów, co wykazano w badaniach na ludziach ^[120]. Dodatkowo wspomagają wewnątrzkomórkowe procesy ochronne poprzez wzmocnienie działania glutationu ^{[36][37][118][119][121]} oraz enzymów dezaktywujących reaktywne formy tlenu ^{[36][37][118][119]}.

Zobacz inne suplementy o podobnym działaniu.

Zmniejsza uszkodzenie wątroby przy zatruciu alkoholem i paracetamolem
Zmniejsza objawy w zespole wątrobowo-płucnym

Nadużywanie alkoholu może powodować uszkodzenie wątroby. Badania na zwierzętach wykazały protekcyjne działanie ekstraktu z czosnku na wątrobę podczas spożywania alkoholu ^[38][39]. Czosnek okazał się tak samo skuteczny jak witamina E w zmniejszeniu uszkodzenia wątroby przez etanol ^[40][41]. Jest to najprawdopodobniej związane z inhibicją CYP2E1 ^[105], którego poziom zwiększa się po spożyciu alkoholu i powoduje uszkodzenie wątroby ^[106].

W badaniach przeprowadzonych na myszach czosnek, jako inhibitor CYP2E1 okazał się skuteczny w leczeniu skutków zatrucia paracetamolem ^[42] w podobnym stopniu co N-Acetyl Cysteina (NAC), która jest lekiem z wyboru ^[43]. Jednoczasowe zastosowanie czosnku i N-Acetyl Cysteiny wydaje się jeszcze bardziej zwiększać skuteczność terapii ^[44].

Zespół wątrobowo-płucny, występuje u pacjentów z nadciśnieniem wrotnym, którego efektem jest spadek natlenienia krwi tętniczej i tkanek. Istnieją badania przeprowadzone zarówno na dorosłych ^[107] jak i dzieciach ^[108], które pokazują korzystny wpływ suplementacji czosnku na zwiększenie natlenienia krwi tętniczej i zmniejszenie skutków choroby ^[107][108].

Zobacz inne suplementy o podobnym działaniu.

Obniża ryzyko choroby nowotworowej
Działanie chemoprewencyjne

Istnieje wiele badań naukowych, głownie in vitro i na zwierzętach, potwierdzających przeciwnowotworowe działanie czosnku. Główne zasługi przypisuje się substancjom aktywnym m.in. rozpuszczalnym w wodzie i w tłuszczach związkom siarki (w tym S-allylcysteiny, allicyny, ajoenu, siarczku diallilu). Wiadomo, że to pożyteczne warzywo wpływa stymulująco na układ odpornościowy, procesy enzymatyczne, wykazuje działanie chemoprewencyjne, zmniejszające proliferację oraz indukujące apoptozę komórek nowotworowych ^[109].

O ile nie ma zarejestrowanych badań klinicznych przeprowadzonych na ludziach, dedykowanych wykorzystaniu czosnku w leczeniu chorób nowotworowych, o tyle istnieje wiele badań przedklinicznych in vitro oraz in vivo, które wykazały silne działanie przeciwnowotworowe tego warzywa. W literaturze znaleźć można również badania epidemiologiczne potwierdzające chemoprewencyjne ^[109][55] (zapobiegające rozwojowi choroby nowotworowej) działanie czosnku  wpływające na obniżenie ryzyka występowania nowotworów m.in. przewodu pokarmowego ^{[51][52][53][54]}, płuc oraz piersi ^[110][111].

Zobacz inne suplementy o podobnym działaniu.

Poprawa wydolności fizycznej

Czosnek pozytywnie wpływa na regenerację uszkodzonych komórek mięśnia sercowego. Zażywanie 1000mg surowego czosnku przez osoby z chorobą miażdżycową, spowodowało poprawę wydolności podczas ćwiczeń fizycznych ^[45][46][47].

Zobacz inne suplementy o podobnym działaniu.

[1] Amagase H, et al. Intake of garlic and its bioactive components. J Nutr. (2001)

[2] Block E. The chemistry of garlic and onions. Sci Am. (1985).

[3] Colín-González AL, et al. The antioxidant mechanisms underlying the aged garlic extract- and S-allylcysteine-induced protection. Oxid Med Cell Longev. (2012)

[4] Budoff MJ, et al. Inhibiting progression of coronary calcification using Aged Garlic. Extract in patients receiving statin therapy: a preliminary study. Prev Med. (2004).

[5] Adler AJ, Holub BJ. Effect of garlic and fish-oil supplementation on serum lipid and lipoprotein concentrations in hypercholesterolemic men. Am J Clin Nutr. (1997)

[6] Steiner M, et al. A double-blind crossover study in moderately hypercholesterolemic men that compared the effect of aged garlic extract and placebo administration on blood lipids. Am J Clin Nutr. (1996)

[7] Sobenin IA, et al. Lipid-lowering effects of time-released garlic powder tablets in double-blinded placebo-controlled randomized study. J Atheroscler Thromb. (2008)

[8] Block, E. (2010). Garlic and Other Alliums: The Lore and the Science. Royal Society of Chemistry. ISBN 0-85404-190-7.

[9] „AllergyNet — Allergy Advisor Find”. Allallergy.net. Archived from the original on June 15, 2010. Retrieved April 14, 2010.

[10] „Allium sativum L”. Kewscience; Plants of the World Online; Royal Botanic Gardens, Kew, England. Retrieved 2017-05-26.

[11] Simonetti, G. (1990). Schuler, S., ed. Simon & Schuster’s Guide to Herbs and Spices. Simon & Schuster, Inc. ISBN 0-671-73489-X

[12] „Garlic (”Allium sativum” L.)”. National Center for Complementary and Integrative Health, US National Institutes of Health. April 2012. Retrieved 4 May 2016.

[13] „garlic”. Food Dictionary, Epicurious.com. Archived from the original on May 24, 2012. Retrieved April 14, 2010.

[14] Rutledge, C. Roxanne; Day, Jonathan F. „Mosquito Repellents”. Edis.ifas.ufl.edu. Archived from the original on January 16, 2013.

[15] Lee, Eun Jin; Rezenom, Yohannes H.; Russell, David H.; Patil, Bhimanagouda S.; Yoo, Kil Sun (2012-04-01). „Elucidation of chemical structures of pink-red pigments responsible for 'pinking’ in macerated onion (Allium cepa L.) using HPLC–DAD and tandem mass spectrometry”. Food Chemistry. 131 (3): 852–861.

[16] Cho, Jungeun; Lee, Eun Jin; Yoo, Kil Sun; Lee, Seung Koo; Patil, Bhimanagouda S. (2009-01-01). „Identification of Candidate Amino Acids Involved in the Formation of Blue Pigments in Crushed Garlic Cloves (Allium sativum L.)”. Journal of Food Science. 74 (1): C11–C16.

[17] Lukes, T. M. (1986-11-01). „Factors Governing the Greening of Garlic Puree”. Journal of Food Science. 51 (6): 1577–1577.

[18] Shinsuke Imai; Kaori Akita; Muneaki Tomotake; Hiroshi Sawada (2006). „Model Studies on Precursor System Generating Blue Pigment in Onion and Garlic”. J. Agric. Food Chem. 54 (3): 848–852.

[19] Jungeun Cho; Seung Koo Lee; B.S. Patil; Eun Jin Lee; Kil Sun Yoo. „Separation of blue pigments in crushed garlic cloves: the color-forming potential of individual amino acids”. II International Symposium on Human Health Effects of Fruits and Vegetables: FAVHEALTH 2007.

[20] McGee, Harold (December 2006). „When Science Sniffs Around the Kitchen”. curiouscook.com.

[21] Mohammed Abdul MI, et al. Pharmacodynamic interaction of warfarin with cranberry but not with garlic in healthy subjects. Br J Pharmacol. (2008).

[22] Scharbert G, et al. Garlic at dietary doses does not impair platelet function. Anesth Analg. (2007)

[23] Evans V. Herbs and the brain: friend or foe? The effects of ginkgo and garlic on warfarin use. J Neurosci Nurs. (2000).

[24] Piscitelli SC, et al. The effect of garlic supplements on the pharmacokinetics of saquinavir. Clin Infect Dis. (2002)

[25] Gallicano K, Foster B, Choudhri S. Effect of short-term administration of garlic supplements on single-dose ritonavir pharmacokinetics in healthy volunteers. Br J Clin Pharmacol. (2003)

[26] Gómez-Arbeláez D, et al. Aged garlic extract improves adiponectin levels in subjects with metabolic syndrome: a double-blind, placebo-controlled, randomized, crossover study. Mediators Inflamm. (2013)

[27] Dhawan V, Jain S. Garlic supplementation prevents oxidative DNA damage in essential hypertension. Mol Cell Biochem. (2005).

[28] Adler AJ, Holub BJ. Effect of garlic and fish-oil supplementation on serum lipid and lipoprotein concentrations in hypercholesterolemic men. Am J Clin Nutr. (1997).

[29] Steiner M, et al. A double-blind crossover study in moderately hypercholesterolemic men that compared the effect of aged garlic extract and placebo administration on blood lipids. Am J Clin Nutr. (1996).

[30] Ross R. Atherosclerosis–an inflammatory disease. N Engl J Med. (1999).

[31] Belz GG. Elastic properties and Windkessel function of the human aorta. Cardiovasc Drugs Ther. (1995).

[32] Larijani VN, et al. Beneficial effects of aged garlic extract and coenzyme Q10 on vascular elasticity and endothelial function: the FAITH randomized clinical trial. Nutrition. (2013).

[33] Budoff MJ, et al. Inhibiting progression of coronary calcification using Aged Garlic Extract in patients receiving statin therapy: a preliminary study. Prev Med. (2004)

[34] Nantz MP, et al. Supplementation with aged garlic extract improves both NK and γδ-T cell function and reduces the severity of cold and flu symptoms: a randomized, double-blind, placebo-controlled nutrition intervention. Clin Nutr. (2012)

[35] Pulinilkunnil T, et al. Adrenergic regulation of AMP-activated protein kinase in brown adipose tissue in vivo. J Biol Chem. (2011)

[36] Avci A, et al. Effects of garlic consumption on plasma and erythrocyte antioxidant parameters in elderly subjects. Gerontology. (2008).

[37] Nantz MP, et al. Supplementation with aged garlic extract improves both NK and γδ-T cell function and reduces the severity of cold and flu symptoms: a randomized, double-blind, placebo-controlled nutrition intervention. Clin Nutr. (2012).

[38] Kim MH, et al. Hepatoprotective effect of aged black garlic on chronic alcohol-induced liver injury in rats. J Med Food. (2011).

[39] Zeng T, et al. Garlic oil alleviated ethanol-induced fat accumulation via modulation of SREBP-1, PPAR-α, and CYP2E1. Food Chem Toxicol. (2012).

[40] Sajitha GR, et al. Garlic Oil and Vitamin E Prevent the Adverse Effects of Lead Acetate and Ethanol Separately as well as in Combination in the Drinking Water of Rats. Indian J Clin Biochem. (2010).

[41] Ki SH, et al. Combined metadoxine and garlic oil treatment efficaciously abrogates alcoholic steatosis and CYP2E1 induction in rat liver with restoration of AMPK activity. Chem Biol Interact. (2007).

[42] Kim YR, et al. Curative Effects of Thiacremonone against Acetaminophen-Induced Acute Hepatic Failure via Inhibition of Proinflammatory Cytokines Production and Infiltration of Cytotoxic Immune Cells and Kupffer Cells. Evid Based Complement Alternat Med. (2013).

[43] Anoush M, et al. The protective effects of garlic extract against acetaminophen-induced oxidative stress and glutathione depletion. Pak J Biol Sci. (2009)

[44] Zhao C, Shichi H. Prevention of acetaminophen-induced cataract by a combination of diallyl disulfide and N-acetylcysteine. J Ocul Pharmacol Ther. (1998).

[45] Anti-Fatigue Function of Aged Garlic Extract Preparation Combined with Pyridoxine Hydrochloride, Nicotinamide, Pantenol and Liver Extract.

[46] Morris DM, Beloni RK, Wheeler HE. Effects of garlic consumption on physiological variables and performance during exercise in hypoxia. Appl Physiol Nutr Metab. (2013)

[47] Verma SK, et al. Effect of garlic (Allium sativum) oil on exercise tolerance in patients with coronary artery disease. Indian J Physiol Pharmacol. (2005)

[48] Elnima EI, et al. The antimicrobial activity of garlic and onion extracts. Pharmazie. (1983)

[49] Houshmand B, Mahjour F, Dianat O. Antibacterial effect of different concentrations of garlic (Allium sativum) extract on dental plaque bacteria. Indian J Dent Res. (2013)

[50] Fani MM, Kohanteb J, Dayaghi M. Inhibitory activity of garlic (Allium sativum) extract on multidrug-resistant Streptococcus mutans. J Indian Soc Pedod Prev Dent. (2007)

[51] Zhou, Yong; Zhuang, Wen; Hu, Wen; Liu, Guan-Jian; Wu, Tai-Xiang; Wu, Xiao-Ting (1 July 2011). „Consumption of large amounts of Allium vegetables reduces risk for gastric cancer in a meta-analysis”. Gastroenterology. 141 (1): 80–89.

[52] Guercio, Valentina; Turati, Federica; La Vecchia, Carlo; Galeone, Carlotta; Tavani, Alessandra (1 January 2016). „Allium vegetables and upper aerodigestive tract cancers: a meta-analysis of observational studies”. Molecular Nutrition & Food Research. 60 (1): 212–222

[53] Kodali, R. T.; Eslick, Guy D. (1 January 2015). „Meta-analysis: Does garlic intake reduce risk of gastric cancer?”. Nutrition and Cancer. 67 (1)

[54] Turati, Federica; Guercio, Valentina; Pelucchi, Claudio; La Vecchia, Carlo; Galeone, Carlotta (1 September 2014). „Colorectal cancer and adenomatous polyps in relation to allium vegetables intake: a meta-analysis of observational studies”. Molecular Nutrition & Food Research. 58 (9): 1907–1914.

[55] Woo HD, Park S, Oh K, Kim HJ, Shin HR, Moon HK, Kim J (2014). „Diet and cancer risk in the Korean population: a meta-analysis” (PDF). Asian Pacific Journal of Cancer Prevention. 15 (19): 8509–19.

[56] Chiavarini, Manuela; Minelli, Liliana; Fabiani, Roberto (1 February 2016). „Garlic consumption and colorectal cancer risk in man: a systematic review and meta-analysis”. Public Health Nutrition. 19 (2): 308–317. doi:10.1017/S1368980015001263. ISSN 1475-2727. PMID 25945653.

[57] Zhu, Beibei; Zou, Li; Qi, Lu; Zhong, Rong; Miao, Xiaoping (1 December 2014). „Allium vegetables and garlic supplements do not reduce risk of colorectal cancer, based on meta-analysis of prospective studies”. Clinical Gastroenterology and Hepatology. 12 (12): 1991–2001.e1–4; quiz e121. doi:10.1016/j.cgh.2014.03.019. ISSN 1542-7714. PMID 24681077.

[58] Zhou XF, Ding ZS, Liu NB (2013). „Allium vegetables and risk of prostate cancer: evidence from 132,192 subjects” (PDF). Asian Pacific Journal of Cancer Prevention. 14 (7): 4131–4. doi:10.7314/apjcp.2013.14.7.4131. PMID 23991965. Archived from the original (PDF) on June 30, 2015.

[59] Zhou, Xiao-Feng; Ding, Zhen-Shan; Liu, Nai-Bo (1 January 2013). „Allium vegetables and risk of prostate cancer: evidence from 132,192 subjects”. Asian Pacific journal of cancer prevention: APJCP. 14 (7): 4131–4134.

[60] „Nutrition facts for raw garlic, USDA National Nutrient Database, version SR-21”. Conde Nast. 2014. Retrieved 2 November 2014

[61] Baruchin AM, Sagi A, Yoffe B, Ronen M (2001). „Garlic burns”. Burns. 27 (7): 781–2.

[62] Garty BZ (March 1993). „Garlic burns”. Pediatrics. 91 (3): 658–9.

[63] „Drinking a glass of milk can stop garlic breath”. BBC News. August 31, 2010. Retrieved August 31, 2010.

[64] Hogg, Jennifer (December 13, 2002). „Garlic Supplements” (PDF). Complementary Medicines Summary. UK Medicines Information, National Health Service. Archived from the original (PDF) on September 26, 2007. Retrieved July 7, 2007.

[65] „Garlic”. Drugs.com. February 2017. Retrieved 20 February 2017.

[66] Spivey, Diane. „Latin American and Caribbean Food and Cuisine”. go.galegroup.com. Gale Group. Retrieved 30 March 2017.

[67] Root, Zella Palmer Cuadra ; photographs by Natalie (2013). New Orleans con sabor Latino : the history and passion of Latino cooking (Online-Ausg. ed.). Jackson: University Press of Mississippi. ISBN 978-1-62103-984-6.

[68] „Garlic production in 2014: Crops/Regions/World (list)”. Food and Agriculture Organization of the United Nations, Statistics Division (FAOSTAT). 2017. Retrieved 21 January 2017.

[69] „City of Gilroy: a community with a spice for life”. City of Gilroy, California. 2017. Retrieved 21 January 2017.

[70] Fenwick GR, Hanley AB. The genus Allium–Part 1. Crit Rev Food Sci Nutr. (1985)

[71] Fenwick GR, Hanley AB. The genus Allium. Part 2. Crit Rev Food Sci Nutr. (1985)

[72] Fenwick GR, Hanley AB. The genus Allium–Part 3. Crit Rev Food Sci Nutr. (1985)

[73] Rietz B, et al. Cardioprotective actions of wild garlic (allium ursinum) in ischemia and reperfusion. Mol Cell Biochem. (1993)

[74] Das, I., Khan, N. S., & Sooranna, S. R. (1995). Potent activation of nitric oxide synthase by garlic: a basis for its therapeutic applications. Current medical research and opinion, 13(5), 257-263.

[75] Ried, K., & Fakler, P. (2014). Potential of garlic (Allium sativum) in lowering high blood pressure: mechanisms of action and clinical relevance. Integrated blood pressure control, 7, 71.

[76] Morihara, N., Sumioka, I., Moriguchi, T., Uda, N., & Kyo, E. (2002). Aged garlic extract enhances production of nitric oxide. Life sciences, 71(5), 509-517.

[77] Rivlin, R. S. (2001). Historical perspective on the use of garlic. The Journal of nutrition, 131(3), 951S-954S.

[78] Sharifi AM, Darabi R, Akbarloo N. (2003) Investigation of antihypertensive mechanism of garlic in 2K1C hypertensive rat. J Ethnopharmacol.;86(2–3):219–224.

[79] Benavides GA, Squadrito GL, Mills RW, et al. (2007) Hydrogen sulfide mediates the vasoactivity of garlic. Proc Natl Acad Sci U S A.;104(46):17977–17982.

[80] Shouk R, Abdou A, Shetty K, Sarkar D, Eid A. (2014) Mechanisms underlying the antihypertensive effects of garlic bioactives. Nutr Res.;34:106–115.

[81] Hosseini, M., Shafiee, S. M., & Baluchnejadmojarad, T. (2007). Garlic extract reduces serum angiotensin converting enzyme (ACE) activity in nondiabetic and streptozotocin-diabetic rats. Pathophysiology, 14(2), 109-112.

[82] Suetsuna, K. (1998). Isolation and characterization of angiotensin I-converting enzyme inhibitor dipeptides derived from Allium sativum L (garlic). The Journal of Nutritional Biochemistry, 9(7), 415-419.

[83] Huang, L., Ma, H., Peng, L., Wang, Z., & Yang, Q. (2015). Enzymolysis kinetics of garlic powder with single frequency countercurrent ultrasound pretreatment. Food and Bioproducts Processing, 95, 292-297.

[84] Ried, K. (2016). Garlic lowers blood pressure in hypertensive individuals, regulates serum cholesterol, and stimulates immunity: an updated meta-analysis and review. The Journal of nutrition, 146(2), 389S-396S.

[85] McInnes GT. (2005). Lowering blood pressure for cardiovascular risk reduction. J Hypertens Suppl. 2005 Apr;23(1):S3-8.

[86] Chuah SC1, Moore PK, Zhu YZ. (2007). S-allylcysteine mediates cardioprotection in an acute myocardial infarction rat model via a hydrogen sulfide-mediated pathway. Am J Physiol Heart Circ Physiol. 2007 Nov;293(5):H2693-701. Epub 2007 Aug 31.

[87] Ried, K., Toben, C., & Fakler, P. (2013). Effect of garlic on serum lipids: an updated meta-analysis. Nutrition reviews, 71(5), 282-299

[88] Prospective Studies Collaboration. (2007). Blood cholesterol and vascular mortality by age, sex, and blood pressure: a meta-analysis of individual data from 61 prospective studies with 55 000 vascular deaths. The Lancet, 370(9602), 1829-1839.

[89] Lewington, S., Whitlock, G., Clarke, R., Sherliker, P., Emberson, J., Halsey, J., … & Collins, R. (2008). Blood cholesterol and vascular mortality by age, sex, and blood pressure: a meta-analysis of individual data from 61 prospective studies with 55000 vascular deaths (vol 370, pg 1829, 2007). Lancet, 372(9635), 292-292.

[90] Sendl, A., Schliack, M., Löser, R., Stanislaus, F., & Wagner, H. (1992). Inhibition of cholesterol synthesis in vitro by extracts and isolated compounds prepared from garlic and wild garlic. Atherosclerosis, 94(1), 79-85.

[91] Yeh, Y. Y., & Yeh, S. M. (1994). Garlic reduces plasma lipids by inhibiting hepatic cholesterol and triacylglycerol synthesis. Lipids, 29(3), 189-193.

[92] Yeh, Y. Y., & Liu, L. (2001). Cholesterol-lowering effect of garlic extracts and organosulfur compounds: human and animal studies. The journal of nutrition, 131(3), 989S-993S.

[93] Lau, B. H. (2001). Suppression of LDL oxidation by garlic. The Journal of nutrition, 131(3), 985S-988S

[94] Lau, B. H. (2006). Suppression of LDL oxidation by garlic compounds is a possible mechanism of cardiovascular health benefit. The Journal of nutrition, 136(3), 765S-768S.

[95] Sangiorgi, G., Rumberger, J. A., Severson, A., Edwards, W. D., Gregoire, J., Fitzpatrick, L. A., & Schwartz, R. S. (1998). Arterial calcification and not lumen stenosis is highly correlated with atherosclerotic plaque burden in humans: a histologic study of 723 coronary artery segments using nondecalcifying methodology. Journal of the American College of Cardiology, 31(1), 126-133.

[96] Orekhov, A. N., & Grünwald, J. (1997). Effects of garlic on atherosclerosis. Nutrition, 13(7-8), 656-663

[97] Breithaupt-Grögler, K., Ling, M., Boudoulas, H., & Belz, G. G. (1997). Protective effect of chronic garlic intake on elastic properties of aorta in the elderly. Circulation, 96(8), 2649-2655.

[98] Budoff, M. J., Takasu, J., Flores, F. R., Niihara, Y., Lu, B., Lau, B. H., … & Amagase, H. (2004). Inhibiting progression of coronary calcification using Aged Garlic Extract in patients receiving statin therapy: a preliminary study. Preventive medicine, 39(5), 985-991.

[99] Lau, K. K., Chan, Y. H., Wong, Y. K., Teo, K. C., Yiu, K. H., Liu, S., … & Siu, C. W. (2013). Garlic intake is an independent predictor of endothelial function in patients with ischemic stroke. The journal of nutrition, health & aging, 17(7), 600-604.

[100] Williams, M. J., Sutherland, W. H., McCormick, M. P., Yeoman, D. J., & de Jong, S. A. (2005). Aged garlic extract improves endothelial function in men with coronary artery disease. Phytotherapy Research, 19(4), 314-319.

[101] Josling, P. (2001). Preventing the common cold with a garlic supplement: a double-blind, placebo-controlled survey. Advances in therapy, 18(4), 189-193.

[102] Zhang, A. L., Story, D. F., Lin, V., Vitetta, L., & Xue, C. C. (2008). A population survey on the use of 24 common medicinal herbs in Australia. Pharmacoepidemiology and drug safety, 17(10), 1006-1013.

[103] Jahani Moghadam, F., Navidifar, T., & Amin, M. (2014). Antibacterial activity of garlic (Allium sativum L.) on multi-drug resistant Helicobacter pylori isolated from gastric biopsies. Int J Enteric Pathog, 2(2), 1-4.

[104] Bhattacharyya, M., Girish, G. V., Karmohapatra, S. K., Samad, S. A., & Sinha, A. K. (2007). Systemic production of IFN-α by garlic (Allium sativum) in humans. Journal of Interferon & Cytokine Research, 27(5), 377-382.

[105] Nencini, C., Franchi, G. G., Cavallo, F., & Micheli, L. (2010). Protective effect of Allium neapolitanum Cyr. versus Allium sativum L. on acute ethanol-induced oxidative stress in rat liver. Journal of medicinal food, 13(2), 329-335.

[106] Liu, L. G., Yan, H., Yao, P., Zhang, W., Zou, L. J., Song, F. F., … & Sun, X. F. (2005). CYP2E1-dependent hepatotoxicity and oxidative damage after ethanol administration in human primary hepatocytes. World Journal of Gastroenterology: WJG, 11(29), 4530.

[107] Abrams, G. A., & Fallon, M. B. (1998). Treatment of hepatopulmonary syndrome with Allium sativum L.(garlic): a pilot trial. Journal of clinical gastroenterology, 27(3), 232-235

[108] Sani, M. N., Kianifar, H. R., Kianee, A., & Khatami, G. (2006). Effect of oral garlic on arterial oxygen pressure in children with hepatopulmonary syndrome. World journal of gastroenterology: WJG, 12(15), 2427.

[109] Milner, J. A. (2001). A Historical Perspective on Garlic and Cancer. J. Nutr. March 1, 2001 vol. 131 no. 3 1027S-1031S

[110] Myneni, A. A., Chang, S. C., Niu, R., Liu, L., Swanson, M. K., Li, J., … & Mu, L. (2016). Raw garlic consumption and lung cancer in a Chinese population. Cancer Epidemiology and Prevention Biomarkers, cebp-0760.

[111] Fleishchauer, A. T. & Arab, L. (2001) Garlic and cancer: a critical review of the epidemiologic literatśure. J. Nutr. 131:1032S-1040S.

[112] Amagase H, Petesch BL, Matsuura H, Kasuga S, Itakura Y.(2001). Intake of garlic and its bioactive components. J Nutr. 2001 Mar;131(3s):955S-62S.

[113] Butt MS, Sultan MT, Butt MS, Iqbal J. (2009). Garlic: nature’s protection against physiological threats. Crit Rev Food Sci Nutr. 2009 Jun;49(6):538-51.

[114] Rivlin, R. S. (2001) Historical Perspective on the Use of Garlic. J. Nutr. March 1, 2001 vol. 131 no. 3

[115] Kozłowska M., (1971). Czosnek. PWRiL: 7-63. Warszawa.

[116] Marciniec, K., Włodarczyk-Marciniec. B. (2008). Przeciwnowotworowe własności czosnku. Postępy Fitoterapii 2/2008, s. 90-95

[117] Elosta, A., Slevin, M., Rahman, K., & Ahmed, N. (2017). Aged garlic has more potent antiglycation and antioxidant properties compared to fresh garlic extract in vitro. Scientific reports, 7, 39613.

[118] Borek, C. (2001). Antioxidant Health Effects of Aged Garlic Extract. J. Nutr. March 1, 2001 vol. 131 no. 3

[119] Nuutila, A. M., Puupponen-Pimiä, R., Aarni, M., & Oksman-Caldentey, K. M. (2003). Comparison of antioxidant activities of onion and garlic extracts by inhibition of lipid peroxidation and radical scavenging activity. Food chemistry, 81(4), 485-493.

[120] Durak, I., Kavutcu, M., Aytaç, B., Avcı, A., Devrim, E., Özbek, H., & Öztürk, H. S. (2004). Effects of garlic extract consumption on blood lipid and oxidant/antioxidant parameters in humans with high blood cholesterol. The Journal of nutritional biochemistry, 15(6), 373-377.

[121] Avcı, A., Atlı, T., Ergüder, İ. B., Varlı, M., Devrim, E., Aras, S., & Durak, İ. (2008). Effects of garlic consumption on plasma and erythrocyte antioxidant parameters in elderly subjects. Gerontology, 54(3), 173-176.

[122] Mozaffari-Khosravi H, et al. (2012). The effect of garlic tablet on pro-inflammatory cytokines in postmenopausal osteoporotic women: a randomized controlled clinical trial. J Diet Suppl.

[123] Hajda J1, Rentsch KM, Gubler C, Steinert H, Stieger B, Fattinger K. (2010) Garlic extract induces intestinal P-glycoprotein, but exhibits no effect on intestinal and hepatic CYP3A4 in humans. Eur J Pharm Sci. 2010 Dec 23;41(5):729-35

[124] Ho BE, Shen DD, McCune JS, et al. (2010) Effects of Garlic on Cytochromes P450 2C9- and 3A4-Mediated Drug Metabolism in Human Hepatocytes. Sci Pharm. 2010 Sep 30;78(3):473-81.

[125] Foster BC, Foster MS, Vandenhoek S, et al. An in vitro evaluation of human cytochrome P450 3A4 and P-glycoprotein inhibition by garlic. J Pharm Pharm Sci. 2001 May-Aug;4(2):176-84.