Koenzym Q10 (Ubichinon)

Koenzym Q10 (CoQ10) inaczej ubichinion, jest naturalnym związkiem chemicznym należącym do grupy chinionów, występującym we wszystkich tkankach i komórkach większości organizmów żywych. Jego stopień rozpowszechnienia w przyrodzie znalazł swoje odzwierciedlenie w nazwie, która pochodzi od łacińskiego słowa „ubitarius” – wszechobecny.

Koenzym Q10 po raz pierwszy wyizolowano w roku 1957 z mitochondriów komórek wątrobowych wołu w laboratoriach Uniwersytetu w Wisconsin ^[1]. Kolejne badania nad tym związkiem pozwoliły na ustalenie jego roli w procesie oddychania komórkowego i w 1978 roku zostały wyróżnione Nagrodą Nobla w dziedzinie chemii.

Pierwsze próby zastosowania CoQ10 w celach terapeutycznych, jako środka o właściwościach antyoksydacyjnych i zwiększającego wydajność energetyczną komórek, podjęto już w latach 60 ubiegłego wieku. Początkową technologią pozyskiwania CoQ10 była jego izolacja z wątroby ryb, jednak proces ten był nieefektywny i kosztowny. Przełom nastąpił w roku 1977, kiedy to Japońska firma opracowała efektywny proces syntezy CoQ10 przez drożdże, co umożliwiło jego produkcję na skalę przemysłową.

Syntetyzowany związek posiadał strukturę identyczną z koenzymem pochodzącym z komórek człowieka. CoQ10 swoją budową przypomina witaminę K i E. W praktyce jest on jednak zaliczamy do grupy tzw. „pseudowitamin”, czyli cząsteczek niezbędnych do życia, które organizm może wytwarzać samodzielnie. Organizm ludzki pozyskuje CoQ10 zarówno na drodze endo- jak i egzogennej. Oznacza to, że związek jest zarówno syntetyzowany w organizmie de novo oraz dostarczany wraz z pożywieniem.

Najlepszym źródłem CoQ10 w diecie są tłuste ryby, podroby i mięso ^[2]. Zdolność organizmu do syntezy CoQ10 osiąga swój szczyt w drugiej dekadzie życia, po której odnotowuje się sukcesywny spadek poziomu CoQ10 w krwi i tkankach ^[3]. Szacuje się, że w wieku 60 lat, synteza CoQ10 jest dwukrotnie niższa niż u osobników 20-letnich.

Koenzym Q10 jest elementem łańcucha oddechowego w mitochondriach, gdzie odpowiada za transport elektronów i syntezę cząsteczek ATP (adenozynotrifosforanu) ^[4][5]. ATP jest podstawowym nośnikiem energii wykorzystywanej w procesach biochemicznych i metabolicznych komórek. Koenzym Q10 uczestnicząc bezpośrednio w wytwarzaniu ATP, jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania tkanek i organów. Znaczną ilość CoQ10 odnotowuje się w organach bardzo aktywnych metabolicznie tj. sercu, wątrobie, nerkach i mózgu ^[6][7].

Nieoceniony jest także potencjał antyoksydacyjny CoQ10, pozwalający na skuteczne unicestwianie wolnych rodników ^[8]. Wolne rodniki są wysoce reaktywnymi cząsteczkami powstającymi wskutek przemian metabolicznych, które są główną przyczyną procesów starzenia i rozwoju chorób ^[9]. Zredukowana postać CoQ10 jest antyoksydantem, który chroni lipidy błon komórkowych, białka oraz mitochondrialne DNA (mtDNA) przed uszkodzeniami oksydacyjnymi ^[5] oraz umożliwia regenerację puli aktywnej witaminy E i C ^[10][11]. U osób zdrowych suplementacja CoQ10 wpływała korzystnie na wydolność fizyczną organizmu i ograniczała uczucie zmęczenia u osób poddawanych próbie wysiłkowej ^[11].

Wprowadzenie CoQ10, jako substancji wspomagającej standardowe procedury terapeutyczne znajduje zastosowanie u osób cierpiących na schorzenia sercowo-naczyniowe, metaboliczne, neurodegeneracyjne, choroby mitochondrialne oraz niepłodność.

Zmniejsza objawy choroby

[Dawki stosowane w badaniach: 90-2000mg CoQ]

Wrodzony niedobór CoQ10 jest schorzeniem genetycznym, związanym z uszkodzeniem genów odpowiedzialnych za jego syntezę i powoduje poważne objawy zaczynające się we wczesnym dzieciństwie. Do objawów zaliczamy m.in. zanik móżdżku, postępującą ataksję, neuropatie, drgawki, hipogonadyzm, deficyty intelektualne, nietolerancję wysiłku ^[12][13].

Wyniki badań opublikowanych w prestiżowym New England Journal of Medicine wykazały, że wczesna diagnostyka wrodzonych niedoborów CoQ10 pozwala na szybkie wdrożenie suplementacji i przynosi korzystne efekty u dzieci dotkniętych deficytem ^[14]. W przypadku wrodzonych deficytów, suplementacja CoQ10 jest najskuteczniejszą formą leczenia, która powinna zostać wprowadzona jak najszybciej ^[15]. U tych pacjentów, korzystny efekt terapeutyczny obserwowano po długoterminowej suplementacji wysokich dawek CoQ10. Codzienna suplementacja w dawkach oscylujących w przedziale 90-2000 mg, przynosiła znaczącą poprawę stanu klinicznego pacjentów, jednakże w przypadku ataksji móżdżkowej, obserwowano jedynie częściowe złagodzenie objawów ^{[12] [14] [15]}. Tłumaczy się to faktem występowania nieodwracalnych uszkodzeń struktur móżdżku, do których dochodziło przed wprowadzeniem leczenia, a także z powodu słabego przenikania związku przez barierę krew-mózg ^[15].

Suplementację CoQ10 stosuje się również z powodzeniem w leczeniu chorób mitochondrialnych, w których występuje niedobór tego związku ^[16].

Choroby układu krążenia stanowią nadrzędną przyczynę zgonów w Polsce i na świecie. Statystyki te skłaniają do podejmowania odpowiednich działań profilaktycznych, pozwalających ograniczyć skalę tego zjawiska. Już w latach 70 zgromadzono dowody sugerujące, że niedobór CoQ10 wiąże się z występowaniem chorób sercowo-naczyniowych ^[17]. Wyniki badań przeprowadzonych na grupie 1100 pacjentów leczonych z powodu schorzeń kardiologicznych wykazały u nich istotny spadek poziomu CoQ10 we krwi oraz tkance mięśniowej serca ^[17].

Inne badania dowodzą, że suplementacja CoQ10 po zabiegach kardiochirurgicznych, istotnie obniża prawdopodobieństwo wystąpienia poważnych komplikacji ^[18], ^[19].

• Kardiomiopatie
• Niewydolność serca
• Choroba niedokrwienna serca
• Nadciśnienie tętnicze
• Miażdżyca

Zobacz inne suplementy o podobnym działaniu.

Zmniejsza objawy choroby

[Dawki stosowane w badaniach: 3x100mg CoQ10]

Najbardziej obiecujące rezultaty suplementacji CoQ10 zaobserwowano w przypadku w niewydolności serca. Niewydolność serca jest zespołem objawów chorobowych, które prowadzą do upośledzenia dostarczania tlenu do tkanek i narządów. Wynika ona z nieprawidłowości budowy oraz czynności mięśnia sercowego.

Wykazano, że poziom CoQ10 w tkance mięśnia sercowego, koreluje ujemnie z nasileniem objawów niewydolności serca ^[20]. Najniższy poziom CoQ10 odnotowano u pacjentów zakwalifikowanych do IV grupy NYHA (ang. New York Heart Association) obejmującej najcięższą postać choroby ^[20], ^[21]. W badaniach zasugerowano również, że antyoksydacyjne właściwości CoQ10 mogą obniżać stres oksydacyjny prowadzący do obniżenia frakcji wyrzutowej lewej komory (LVEF).

Aby ocenić wpływ suplementacji CoQ10 na niewydolność serca, przeprowadzono prospektywne, randomizowane badanie kliniczne z podwójnie ślepą próbą, obejmujące 420 pacjentów (projekt Q-SYMBIO) ^[22]. Badanie wykazało, że CoQ10 stosowany, jako dodatek do konwencjonalnego leczenia, znacząco poprawia stan zdrowia pacjentów, a także wydłuża czas życia ^[22]. Wykazano, że suplementacja CoQ10 obniżyła o 45% ryzyko zdarzeń sercowych, wpłynęła na poprawę klasy czynnościowej wg NYHA oraz zmniejszyła prawdopodobieństwo hospitalizacji z powodu chorób serca. Wyniki otrzymane w ramach projektu Q-SYMBIO są niezwykle obiecujące jednak, aby mogły zostać uwzględnione w oficjalnych wytycznych, wymagają potwierdzenia na większej i bardziej jednorodnej grupie pacjentów. W badaniu Q-SYMBIO grupa badana obejmowała głównie pacjentów z III klasą NYHA (88% badanych), co ogranicza przełożenie wyników na całą populację pacjentów z niewydolnością serca. Niemniej jednak, wyniki badań nie pozostawiają wątpliwości, że w przypadku niewydolności serca suplementacja CoQ10 przynosi pozytywne efekty i jest w pełni uzasadniona.

Zobacz inne suplementy o podobnym działaniu.

Działanie antyoksydacyjne

Zmniejsza stres oksydacyjny

[Dawki stosowane w badaniach: 200mg CoQ10]

Sugeruje się, że suplementacja CoQ10 może być korzystna u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym. Zaobserwowano, że stężenie CoQ10 we krwi pacjentów dotkniętych nadciśnieniem jest obniżone [31, 32]. Mechanizm antyhipertensyjnego działania CoQ10 nie jest jednak dobrze poznany. Przypuszcza się, że może on być związany z antyoksydacyjnym potencjałem związku i jego ochronnym wpływem na śródbłonek naczyń krwionośnych [33]. Dowiedziono, że stres oksydacyjny wpływa niekorzystnie na syntezę tlenku azotu, który ma działanie rozkurczające naczynia krwionośnie i jest istotnym czynnikiem regulującym ciśnienie tętnicze [34].

Wyniki trzech randomizowanych badań klinicznych nie rozstrzygają jednoznacznie wpływu CoQ10 na nadciśnienie tętnicze [30]. Wyniki uzyskane w poszczególnych analizowanych badaniach są sprzeczne, niemniej jednak badania te były prowadzone na niewielkiej grupie pacjentów, co znacząco obniża ich wiarygodność.

Działanie antyoksydacyjne

Zmniejsza stres oksydacyjny

[Dawki stosowane w badaniach: 2×50 mg – 1x 600 mg CoQ10]

Znaczna ilość publikacji poświęcona jest również wpływowi CoQ10 na leczenie miopatii polekowych wywołanych stosowaniem statyn. Wykazano bowiem, że stosowanie statyn – popularnych leków obniżających poziom cholesterolu, znacznie wpływa na zmniejszenie syntezy CoQ10, co może zwiększać prawdopodobieństwo występowania objawów niepożądanych.

Statyny należą do najbardziej efektywnych leków obniżających poziom cholesterolu frakcji LDL (ang. Low-density lipoprotein LDL), które stosowane są w leczeniu hiperlipidemii oraz w profilaktyce chorób wieńcowych. Ich działanie opiera się na blokowaniu aktywności enzymu reduktazy 3-hydroksy-3-metylo-glutarylokoenzymu A (HMG-CoA) i w efekcie hamowaniu powstawania kluczowego prekursora cholesterolu – mewalonianu ^[23]. Do skutków ubocznych stosowania statyn zalicza się bóle mięśniowe i miopatie, które w skrajnych przypadkach mogą prowadzić do rabdomiolizy, stanowiącej bezpośrednie zagrożenie życia ^[24].

Blokowanie aktywności reduktazy HMG-CoQ10 bezpośrednio wpływa na zahamowanie syntezy prekursorów CoQ10 ^[25], ^[26]. Sugeruje się, że obniżenie poziomu CoQ10 w mięśniach może być związane z ich uszkodzeniem w przebiegu leczenia statynami ^[25], ^[27], ^[28]. Aczkolwiek wyniki badań dotyczące terapeutycznego wpływu CoQ10 u pacjentów z miopatią postatynową nie są jednoznaczne. Wyniki dwóch metaanaliz wykazały, że dowody na korzystny wpływ suplementacji CoQ10 nie są wystarczające ^[29], ^[30]. Metaanaliza obejmująca wyniki 6-ciu randomizowanych badań klinicznych nie wykazała wpływu suplementacji CoQ10 na poziom markera kinazy kreatyninowej oraz występowania bólów mięśniowych ^[29]. Najnowsza metaanaliza uwzględniająca 4 późniejsze badania kliniczne również nie potwierdziła zasadności suplementacji CoQ10 u osób leczonych statynami ^[30]. Oba badania sugerują jednak, że bezpieczny i dobrze tolerowany CoQ10 może być stosowany wspomagająco u pacjentów słabo tolerujących wysokie dawki statyn.

Obniża poziom glukozy we krwi

Wspomaga kontrolę glikemii

[Dawki stosowane w badaniach: poniżej 200mg CoQ10]

W literaturze dostępne są liczne prace opisujące możliwość zastosowania CoQ10 w leczeniu cukrzycy. W metaanalizie przeprowadzonej w 2017 roku opisano wyniki z 18 badań klinicznych oraz podsumowano wpływ CoQ10 na poziom glukozy oraz hemoglobiny glikowanej ^[35].

Metaanaliza wykazała, że CoQ10 znacząco obniżał poziom glukozy we krwi, jednak nie zaobserwowano wpływu na poziom hemoglobiny glikowanej. Ponadto stwierdzono, że najbardziej skuteczne w obniżaniu poziomu glukozy były niskie dawki (<200 mg) CoQ10 stosowane nie dłużej niż przez 12 tygodni ^[35]. Wyniki te sugerują, że doraźna suplementacja CoQ10 może wpływać korzystnie na kontrolowanie poziomu glikemii u pacjentów z cukrzycą.

Zobacz inne suplementy o podobnym działaniu

Poprawia parametry nasienia

[Dawki stosowane w badaniach: 60 – 300mg CoQ10]

Znaczną uwagę w literaturze poświęcono wpływowi CoQ10 na możliwość jego zastosowania w leczeniu niepłodności. W celu podsumowania dotychczasowych badań, przeprowadzono metaanalizę, w której zbadano wpływ suplementacji CoQ10 na płodność u mężczyzn ^[36]. Co prawda analiza nie wykazała wpływu CoQ10 na odsetek ciąż i żywych urodzeń, ale zaobserwowano podwyższenie stężenia CoQ10 w nasieniu oraz znaczne polepszenie jego parametrów.

Wykazano, że suplementacja CoQ10 poprawiła parametry nasienia będące wskaźnikami płodności tj. ilość plemników w nasieniu oraz ich ruchliwość. Wyniki innego badania, nieujętego w analizie wykazały, że stosując niższe dawki CoQ10 (60 mg) obserwowano jeszcze lepszą poprawę w parametrach nasienia ^[37].

Niemniej jednak, dotychczas opublikowane wyniki nie potwierdzają jednoznacznie wypływu CoQ10 na płodność mężczyzn. Konieczne są dodatkowe randomizowane badania, standaryzujące optymalne dawki CoQ10 w przypadku leczenia niepłodności mężczyzn.

[1] Crane, F. L., Hatefi, Y., Lester, R. L., & Widmer, C. (1957). Isolation of a quinone from beef heart mitochondria. Biochim Biophys Acta, 25(1), 220-221.
[2] Weber, C., Bysted, A., & Hllmer, G. (1997). The coenzyme Q10 content of the average Danish diet. Int J Vitam Nutr Res, 67(2), 123-129. [10] Crane, F. L. (2001). Biochemical functions of coenzyme Q10. J Am Coll Nutr, 20(6), 591-598.
[3] Kalen, A., Appelkvist, E. L., & Dallner, G. (1989). Age-related changes in the lipid compositions of rat and human tissues. Lipids, 24(7), 579-584.
[4] Ernster, L., & Dallner, G. (1995). Biochemical, physiological and medical aspects of ubiquinone function. Biochim Biophys Acta, 1271(1), 195-204.
[5] Dallner, G., & Sindelar, P. J. (2000). Regulation of ubiquinone metabolism. Free Radic Biol Med, 29(3-4), 285-294.
[6] Saini, R. (2011). Coenzyme Q10: The essential nutrient. J Pharm Bioallied Sci, 3(3), 466-467.
[7] Bhagavan, H. N., & Chopra, R. K. (2006). Coenzyme Q10: absorption, tissue uptake, metabolism and pharmacokinetics. Free Radic Res, 40(5), 445-453.
[8] James, A. M., Smith, R. A., & Murphy, M. P. (2004). Antioxidant and prooxidant properties of mitochondrial Coenzyme Q. Arch Biochem Biophys, 423(1), 47-56.
[9] Finkel, T., & Holbrook, N. J. (2000). Oxidants, oxidative stress and the biology of ageing. Nature, 408(6809), 239-247.
[11] Sohal, R. S. (2004). Coenzyme Q and vitamin E interactions. Methods Enzymol, 378, 146-151.
[12] DiMauro, S., Quinzii, C. M., & Hirano, M. (2007). Mutations in coenzyme Q10 biosynthetic genes. J Clin Invest, 117(3), 587-589.
[13] Quinzii, C. M., & Hirano, M. (2010). Coenzyme Q and mitochondrial disease. Dev Disabil Res Rev, 16(2), 183-188.
[14] Montini, G., Malaventura, C., & Salviati, L. (2008). Early coenzyme Q10 supplementation in primary coenzyme Q10 deficiency. In N Engl J Med, 358, 2849-2850.
[15] Rotig, A., Mollet, J., Rio, M., & Munnich, A. (2007). Infantile and pediatric quinone deficiency diseases. Mitochondrion, 7 Suppl, 112-121.
[16] Kerr, D. S. (2010). Treatment of mitochondrial electron transport chain disorders: a review of clinical trials over the past decade. Mol Genet Metab, 99(3), 246-255.
[17] Folkers, K., Littarru, G. P., Ho, L., Runge, T. M., Havanonda, S., & Cooley, D. (1970). Evidence for a deficiency of coenzyme Q10 in human heart disease. Int Z Vitaminforsch, 40(3), 380-390.
[18] Leong, J. Y., van der Merwe, J., Pepe, S., Bailey, M., Perkins, A., Lymbury, R., . . . Rosenfeldt, F. (2010). Perioperative metabolic therapy improves redox status and outcomes in cardiac surgery patients: a randomised trial. Heart Lung Circ, 19(10), 584-591.
[19] Judy, W. V., Stogsdill, W. W., & Folkers, K. (1993). Myocardial preservation by therapy with coenzyme Q10 during heart surgery. Clin Investig, 71(8 Suppl), 155-161.
[20] Folkers, K., Vadhanavikit, S., & Mortensen, S. A. (1985). Biochemical rationale and myocardial tissue data on the effective therapy of cardiomyopathy with coenzyme Q10. Proc Natl Acad Sci U S A, 82(3), 901-904.
[21] Belch, J. J., Bridges, A. B., Scott, N., & Chopra, M. (1991). Oxygen free radicals and congestive heart failure. Br Heart J, 65(5), 245-248.
[22] Mortensen, S. A., Rosenfeldt, F., Kumar, A., Dolliner, P., Filipiak, K. J., Pella, D., . . . Littarru, G. P. (2014). The effect of coenzyme Q10 on morbidity and mortality in chronic heart failure: results from Q-SYMBIO: a randomized double-blind trial. JACC Heart Fail, 2(6), 641-649.
[23] Stancu, C., & Sima, A. (2001). Statins: mechanism of action and effects. J Cell Mol Med, 5(4), 378-387.
[24] Golomb, B. A., & Evans, M. A. (2008). Statin adverse effects : a review of the literature and evidence for a mitochondrial mechanism. Am J Cardiovasc Drugs, 8(6), 373-418.
[25] Marcoff, L., & Thompson, P. D. (2007). The role of coenzyme Q10 in statin-associated myopathy: a systematic review. J Am Coll Cardiol, 49(23), 2231-2237.
[26] Ghirlanda, G., Oradei, A., Manto, A., Lippa, S., Uccioli, L., Caputo, S., . . . Littarru, G. P. (1993). Evidence of plasma CoQ10-lowering effect by HMG-CoA reductase inhibitors: a double-blind, placebo-controlled study. J Clin Pharmacol, 33(3), 226-229.
[27] Caso, G., Kelly, P., McNurlan, M. A., & Lawson, W. E. (2007). Effect of coenzyme q10 on myopathic symptoms in patients treated with statins. Am J Cardiol, 99(10), 1409-1412.
[28] Littarru, G. P., & Langsjoen, P. (2007). Coenzyme Q10 and statins: biochemical and clinical implications. Mitochondrion, 7 Suppl, 168-174.
[29] Banach, M., Serban, C., Sahebkar, A., Ursoniu, S., Rysz, J., Muntner, P., . . . Mikhailidis, D. P. (2015). Effects of coenzyme Q10 on statin-induced myopathy: a meta-analysis of randomized controlled trials. Mayo Clin Proc, 90(1), 24-34.
[30] Ayers, J., Cook, J., Koenig, R. A., Sisson, E. M., & Dixon, D. L. (2018). Recent Developments in the Role of Coenzyme Q10 for Coronary Heart Disease: a Systematic Review. Curr Atheroscler Rep, 20(6), 29.
[31] Yamagami, T., Shibata, N., & Folkers, K. (1975). Bioenergetics in clinical medicine. Studies on coenzyme Q10 and essential hypertension. Res Commun Chem Pathol Pharmacol, 11(2), 273-288.
[32] Gonenc, A., Hacisevki, A., Tavil, Y., Cengel, A., & Torun, M. (2013). Oxidative stress in patients with essential hypertension: a comparison of dippers and non-dippers. Eur J Intern Med, 24(2), 139-144.
[33] Chew, G. T., & Watts, G. F. (2004). Coenzyme Q10 and diabetic endotheliopathy: oxidative stress and the 'recoupling hypothesis’. Qjm, 97(8), 537-548.
[34] Pepe, S., Marasco, S. F., Haas, S. J., Sheeran, F. L., Krum, H., & Rosenfeldt, F. L. (2007). Coenzyme Q10 in cardiovascular disease. Mitochondrion, 7 Suppl, 154-167.
[35] Stojanovic, M., & Radenkovic, M. (2017). A meta-analysis of randomized and placebo-controlled clinical trials suggests that coenzyme Q10 at low dose improves glucose and HbA1c levels. Nutr Res, 38, 1-12.
[36] Lafuente, R., Gonzalez-Comadran, M., Sola, I., Lopez, G., Brassesco, M., Carreras, R., & Checa, M. A. (2013). Coenzyme Q10 and male infertility: a meta-analysis. J Assist Reprod Genet, 30(9), 1147-1156.
[37] Balercia, G., Armeni, T., Mantero, F., Principato, G., & Regoli, F. (2003). Total oxyradical scavenging capacity toward different reactive oxygen species in seminal plasma and sperm cells. Clin Chem Lab Med, 41(1), 13-19.
[38] Hathcock, J. N., & Shao, A. (2006). Risk assessment for coenzyme Q10 (Ubiquinone). Regul Toxicol Pharmacol, 45(3), 282-288.
[39] Ferrante, K. L., Shefner, J., Zhang, H., Betensky, R., O’Brien, M., Yu, H., . . . Cudkowicz, M. (2005). Tolerance of high-dose (3,000 mg/day) coenzyme Q10 in ALS. Neurology, 65(11), 1834-1836.
[40] Musumeci, O., Naini, A., Slonim, A. E., Skavin, N., Hadjigeorgiou, G. L., Krawiecki, N., . . . DiMauro, S. (2001). Familial cerebellar ataxia with muscle coenzyme Q10 deficiency. Neurology, 56(7), 849-855.
[41] Shults, C. W., Flint Beal, M., Song, D., & Fontaine, D. (2004). Pilot trial of high dosages of coenzyme Q10 in patients with Parkinson’s disease. Exp Neurol, 188(2), 491-494.
[42] Chen, P. Y., Hou, C. W., Shibu, M. A., Day, C. H., Pai, P., Liu, Z. R., . . . Huang, C. Y. (2017). Protective effect of Co-enzyme Q10 On doxorubicin-induced cardiomyopathy of rat hearts. Environ Toxicol, 32(2), 679-689.
[43] Shinozawa, S., Gomita, Y., & Araki, Y. (1993). Protective effects of various drugs on adriamycin (doxorubicin)-induced toxicity and microsomal lipid peroxidation in mice and rats. Biol Pharm Bull, 16(11), 1114-1117.
[44] Takahashi, K., Mayumi, T., & Kishi, T. (1988). Influence of coenzyme Q10 on doxorubicin uptake and metabolism by mouse myocardial cells in culture. Chem Pharm Bull (Tokyo), 36(4), 1514-1518.
[45] Conklin, K. A. (2005). Coenzyme q10 for prevention of anthracycline-induced cardiotoxicity. Integr Cancer Ther, 4(2), 110-130.
[46] Danysz, A., Oledzka, K., & Bukowska-Kiliszek, M. (1994). Influence of coenzyme Q-10 on the hypotensive effects of enalapril and nitrendipine in spontaneously hypertensive rats. Pol J Pharmacol, 46(5), 457-461.
[47] Wyman, M., Leonard, M., & Morledge, T. (2010). Coenzyme Q10: a therapy for hypertension and statin-induced myalgia? Cleve Clin J Med, 77(7), 435-442.